عراق؛ اديان، طوايف و اقوام، چالش‌‌هاي سياسي و امنيتي

پس از شكست دولت عثماني در جنگ جهاني اول، كشور عراق با مرزهاي كنوني ايجاد شد و از آن پس، به‌جهت ساخت قومي و طايفه‌اي و امتداد اين اقوام به خارج از مرزهاي سياسي، عراق همواره با چالش‌هاي سياسي و امنيتي مواجه بوده‌است؛ تا جايي كه حتي در دوران حكومت مستبد بعث و به‌خصوص صدام‌حسين و با وجود سركوب‌هاي خشن، اين چالش‌ها همچنان باقي ماند و پس از حمله صدام به كويت و حادثه 11 سپتامبر و حمله امريكا به عراق در عمليات طوفان صحرا و بركناري حكومت صدام‌حسين نيز اين مشكلات نه‌تنها حل نشد بلكه با مداخله تفرقه‌افكنانه امريكايي‌ها پيچيده‌تر گرديد و نظام طايفه‌اي در قانون‌اساسي عراق، شكلي رسمي يافت. از آغاز ورود اشغالگران، اين كشور همواره صحنه چالش‌هاي سياسي، امنيتي و نظامي بود و ناكارآمدي دولت و ساختارهاي رسمي برآمده از نظام سهم‌خواهي‌طايفه‌اي، وحدت ملي، اقتصاد و خدمات عمومي را به چالش كشيد و تبعاتي طولاني‌مدتي نظير فساد در حكومت و تشديد نارضايتي در مردم را برجاي نهاد. مقاله حاضر، با هدف تلاش براي شناخت و تبيين دلايل، عوامل، ريشه‌ها و پيامدهاي نظام طايفه‌اي در عراق، به‌دنبال ارائه راهبرد‌هايي براي برون‌رفت از اين چالش‌هاست. روش تحقيق حاضر، كتابخانه‌اي از نوع اكتشافي و توصيفي با رويكرد كيفي است و تحليل تجارب ميداني محققان در زماني متمادي نيز منبع ديگري براي غناي مقاله مي‌باشد. طبق‌نظر محققان، چالش‌هاي اصلي‌ قابل‌بررسي در اين زمينه، ساخت طايفه‌اي كشور از ابتداي تشكيل پس از جنگ جهاني اول، فقدان هويت ملي، امتداد طوايف به خارج از مرزهاي سياسي، اشغال، تجاوز و دخالت‌هاي بيگانگان، ناامني‌ها و حضور گروه‌هاي افراطي خشن، دولت ضعيف و ناكارآمد و فساد اداري مي‌باشند و راهبردهاي برون‌رفت از اين چالش‌ها نيز عبارتند از تمركز بر بهينه‌سازي دولت عراق، تحول اقتصادي، كارآمدي نيروهاي امنيتي، ميانجي‌گري ميان بغداد و اقليم كردستان، عبور از فرقه‌گرايي و ادغام هويت‌ها در هويت ملي و نيز وضع قانوني قاطع براي تعقيب فتنه‌گران.