معاني وحدت حمل؛ از محقق دواني تا مرحوم مظفر

در تناقض افزون‌بر اختلاف، وحدت‌هاي هشت‌گانه‌اي نيز لازم است و مشهور چنين است كه ملاصدرا به وحدت‌هاي هشت‌گانه، يعني وحدت موضوع، محمول، مكان، زمان، شرط، اضافه، جزء و كل، وحدتي افزوده است به نام «وحدت حمل». در فلسفه اسلامي متأخر، واژۀ «وحدت حمل» اصطلاحي شده است براي اشاره به اينكه دو قضيه، تنها زماني نقيض يكديگرند كه در كنار حفظ بقيه شرايط، به جهت حمل نيز يا هر دو حمل اولي ذاتي باشند و يا حمل شايع صناعي. در نوشتار پيش‌رو، برآنيم تا نشان دهيم كه اين اصطلاح چنان‌كه اكنون رايج شده است: اولاً، در تاريخ فلسفه اسلامي همواره براي اشاره به حمل اولي ذاتي و شايع صناعي به‌كار نمي‌رفته و استعمال گسترده‌تري داشته است؛ ثانياً، افزودن آن به شروط حمل، حتي در همان معناي رايج، از نوآوري‌هاي ملاصدرا نيست. در اين راستا، شواهدي تاريخي براي پنج معناي متفاوت از اين اصطلاح ارائه خواهد شد كه سه معناي آن غير از برداشت رايج از اين اصطلاح است. همچنين روشن خواهد شد كه معناي رايج اين اصطلاح، يعني به‌كارگيري آن درباره حمل اولي و شايع نيز پيرو معاني مختلفي كه تاكنون از حمل اولي و شايع ارائه شده است، معاني متعددي به خود خواهد گرفت.