كليدواژه :
ملاك تمايز علوم , , دانش‌هاي برهاني , , دانش‌هاي غير برهاني , , اجزاي دانش , , روش و غايت دانش
چكيده فارسي :
بحث فنّي از مسئله تمايز علوم و ملاك آن، پيشينه‌اي به بلنداي تدوين منطق دارد و ارسطو در كتاب برهان خود، ملاك تمايز دانش‌ها را اختلاف موضوع آنها و پيرو آن، اختلاف مسائل و مبادي دانش‌ها دانسته است. منطق‌دانان مسلمان، مانند فارابي و ابن‌سينا نيز تمايز علوم را به اختلاف موضوعات يا اختلاف حالت‌هاي گوناگون موضوع واحد دانسته‌اند. با لحاظ اينكه ارسطو و حكماي مسلمان پيرو وي، بحث از معيار تمايز علوم را در مقام بررسي ماهيت علم‌شناختي دانش‌هاي برهاني و نه مطلق دانش‌ها بيان كرده‌اند، ديدگاه آنان نافي اين نيست كه ملاك تمايز مطلق دانش‌ها مي‌تواند هر يك از موضوع، روش و غايت باشد. بنابراين ملاك تمايز علوم برهاني را نمي‌توان بر ملاك تمايز علوم غير برهاني تحميل كرد. بر خلاف اين رهيافت، برخي بر اين باورند كه معيار تمايز همه دانش‌ها، غايت و غرض از تدوين دانش‌هاست. برخي ديگر بر اين باورند كه معيار تمايز همه دانش‌ها، سنخيت مسائل آنهاست. برخي هم برآنند كه معياري حقيقي براي تمايز علوم وجود ندارد و تمايز دانش‌ها از يكديگر، اعتباري و قراردادي است. در نوشتار پيش رو، نشان داده مي‌شود كه اين ديدگاه‌ها نادرست و با آموزه‌هاي حكماي مسلمان ناسازگار هستند. همچنين اشاره مي‌شود كه از سوي حكماي مسلمان، تفسيرهاي گوناگون درباره تمايز موضوعات دانش‌ها ابراز شده و اين تفسيرها گوياي دو گونه تمايز كلي و جزئي ميان دانش‌هاست كه در تمايز جزئي، رابطه تمايز و اشتراك دانش‌ها مي‌تواند به چند گونه باشد.
