ارزيابي كيفيت طرح هاي توسعه و عمران شهرهاي مياني و بزرگ در ايران

جايگاه و اهميت طرح‌ها در برنامه‌ريزي و ارزيابي آنها در جهات مختلف، همچنان موضوعي داغ، مورد توجه و قلمروي چالش‌ برانگيز در محافل علمي و حرفه‌اي است. يكي از رويكردهاي رو به گسترش ارزيابي طرح‌ها، بررسي كيفيت طرح‌ها براي بررسي مطلوبيت طرح‌ها، كاربرد روش‌ها و تئوري‌هاي برنامه‌ريزي و نقاط قوت و ضعف آنها نسبت به وضعيت آرماني است. هدف اصلي اين مطالعه نيز ارزيابي كيفيت طرح‌هاي توسعه شهري (طرح جامع) در ايران براي شناسايي و تحليل نقاط قوت و ضعف دروني طرح‌ها در زمينه هاي ياد شده است. روش تحقيق، تركيبي از رويكردهاي پژوهشي تحليلي و تبييني است. بدين روي طرح ها براساس چارچوب نظري و مدل مفهومي طراحي شده كيفيت طرح‌هاي جامع شامل هفت مؤلفه پايه (مبناي واقعي، تجزيه‌وتحليل، طرح و برنامه، اجرا، هماهنگي سازماني، سازمان‌دهي و ارائه، روش برنامه‌ريزي) و سه مؤلفه پيشرو (مشاركت، نظارت و ارزيابي و توسعه پايدار) ارزيابي شده اند. جامعه آماري اين مطالعه، طرح‌هاي شهرهاي مياني (29 طرح) و بزرگ (پنج طرح) در نظر گرفته شده است. نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد، امتياز كلي كيفيت طرح‌هاي جامع در هر دو گروه شهرهاي مياني و بزرگ در حد متوسط (ميانگين نمره 4.95 از 10) قرار دارد. از ميان هفت مؤلفه پايه كيفيت طرح،‌ مؤلفه هاي مبناي واقعي، تجزيه‌وتحليل، سازمان‌دهي و ارائه، وضعيت مطلوبي داشته و مؤلفه‌هاي طرح‌ و برنامه، هماهنگي ‌سازماني، اجرا و روش‌ برنامه‌ريزي داراي وضعيت مطلوبي نيستند. مؤلفه‌هاي پيشرو توسعه پايدار نيز علي رغم نمره پايين، وضعيت مستعد و قابل پيشرفت دارند و مؤلفه‌هاي مشاركت و نظارت و ارزيابي به ‌صورت عمومي در طرح ها مورد توجه قرار نمي گيرند. در بين طرح مورد بررسي طرح‌ جامع شهر رشت و پس‌ از آن چهار طرح مهاباد، بجنورد، آمل، سبزوار، كرمان و بيرجند به‌عنوان بهترين طرح ها شناسايي شدند و مي‌توان از آنها به‌عنوان طرح‌هاي پيشرو ياد كرد. در بررسي همبستگي دروني اجزاي طرح نيز مشخص شد، مؤلفه طرح و برنامه مهم‌ترين و تأثيرگذارترين مؤلفه كيفيت طرح است و آن را مي توان به عنوان شاخص اصلي و نمايانگر كيفيت طرح هاي جامع برشمرد. همچنين بين كيفيت طرح‌هاي شهرهاي بزرگ و شهرهاي مياني تفاوت معني داري وجود ندارد و طرح ها به صورت عمومي داراي وضعيت مشابه هم هستند. با اين حال كيفيت طرح ها طي دو دهه گذشته افزايش يافته است.