نگاهي به آخرين فرهنگ عربي به فارسي در عصر قاجار

در لا‌به‌لاي ميراث مكتوب برجاي مانده از گذشته، گاه به نسخه‌هاي ارزشمندي برمي‌خوريم كه به دلايلي، ناشناخته و مغفول مانده‌اند. يكي از اين آثار نسخه‌خطي «جامع‌اللغات» اثرملّامحمدجعفر ندوشني است كه از آن تنها نسخه‌اي منحصر‌به‌فرد و به خطِّ خود مؤلف در دست است. وي اين فرهنگ سهجلدي را در سال 1258 قمري، در دوران حكومت محمد شاه قاجار، به پايان برده‌است. اين فرهنگ از گونه‌ي فرهنگ‌هاي دوزبانه‌اي است كه بر پايه «صحاح» و «قاموس» و با بهره‌گرفتن از فرهنگ‌هاي ديگر، از عربي به فارسي برگردان شده‌است. مؤلف درتصنيف اين فرهنگ، در مقابل واژگان عربي، معاني فارسي آن‌را ذكركرده كه از جانب خود اوست و در ميان اين مترادفات دو‌زبانه، واژه‌هاي فارسي خالص نيزديده‌مي‌شود كه يكي از ارزشهاي شاخص اين فرهنگ به شمار مي‌رود و از طريق آنها ميتوان گويشها و لغات اصيل فارسي را شناخت. پژوهش حاضر، با شيوه تحليلي توصيفي، به بررسي ويژگيهاي نوشتاري، ساختاري و زباني اين نسخه پرداخته و سپس لغزشها و ارزشهاي آن را بيان مي‌كند. ازويژگيهاي مهم اين كتاب استفاده از جملات ساده، كوتاه و پرهيز از زبان غامض و ديرياب و دوري از لفّاظي و‌تكلّف است و از نظر ساختار نيز دنباله‌روِ فرهنگ هاي قبل از ‌عصرخويش‌است و در آن، برخي مختصات نوشتاري به شيوه پيشينيان به چشم مي‌خورد كه از نظر معادل يابي هاي فارسي براي لغات عربي ارزشمند است.