تحليل متن و فرامتن قصه فيروزشاه بدخشاني بر بنياد الگوي پيتر جيلت

در ميان نظريه‌هاي ساختاري و بافتي كه به بررسي و تحليل قصه‌هاي شفاهي پرداخته‌اند، الگوي پيشنهادي پيتر جيلت براي پژوهندگان پارسي‌زبان چندان نام‌آشنا نيست. اين الگو برآيندي از مدل ريخت‌شناسي پراپ و نظريه‌هاي مضموني تحليل قصه است. جيلت شمار كاركردهاي متعدد پراپ را به پنج كاركرد كاهش داده و روايي نظريه خود را با تحليل قصه‌هاي فراوان از ادب شفاهي مناطق مختلف دنيا اثبات كرده‌است. پژوهش حاضر به شيوۀ توصيفيتحليلي و با استناد به نشانه‌هاي درون‌متني، بر آن است تا از رهگذر معرفي قصه ناشناخته «فيروزشاه بدخشاني»، كاركردها و عناصر قصه را بر اساس اين الگوي نويافته بررسي و تحليل نمايد. نتيجۀ پژوهش نشان داد كه قصه پيشگفته، تمامي پنج كاركرد: موقعيت نخستين، تعامل با ياريگر، تعامل با شهبانو، تعامل با دشمن و بازگشت قهرمان را دارا است. همچنين دو جهان «معمولي» و «ديگر» در فضاي روايي قصه قابل جداسازي است. قصۀ فيروزشاه را مي‌توان نمونه‌اي روشن از بقاياي آيين تشرف و رازآموزي اقوام كهن دانست كه عناصر نمادين فرهنگي‌شان را در ژرف‌ساخت فرم ديني خود حفظ كرده‌اند.