بيعت امام علي (ع) با خليفه اول در ترازوي نقد (مطالعه موردي خطبه 37 نهج البلاغه)

در طول تاريخ، بسياري از منابع با ذكر عهد و پيمان پيامبر (ص) با امام علي (ع) و ارتباط آن با بيعت خليفه اول به عنوان يكي از وقايع پس از رحلت، با پيگيري اهدافي متفاوت، درصدد تبيين عملكرد حضرت برآمدند. خطبه37 نهج‌البلاغه، شامل بياناتي از حضرت است كه بنا به ديدگاه برخي، از مستندات توجيه بيعت علي (ع) با خليفه اول محسوب مي‌شود و برخي ديگر با ستايش حضرت به پايبندي پيمان پيامبر (ص)، زمينه شرط بيعت مردم با خليفه را در شكل‌گيري حكومت فراهم مي‌كنند. مقاله حاضر درصدد است، با اتخاذ روش توصيفي تحليلي، پس از بررسي اعتبار خطبه از جهت صدوري، سياق و فضاي صدور خطبه را نيز تحليل كرده، دلالت‌هاي اين كلام را روشن سازد و در ادامه، مستندات حديثي و تاريخي اين ديدگاه را نيز مطالعه قرار دهد. شارحان، به اعتبارسنجي خطبه در هيچ دوره‌اي نپرداخته‌اند و منابع موجود، فاقد اين كلام هستند. از نظر سياقي، خطبه بر خلاف ديدگاه برخي، اشاره به عهد و پيمان و بيعت مردم پس از جريان قتل عثمان با حضرت دارد و استناد به پيمان مذكور، در سخنان و عملكرد حضرت، به منظور اثبات رضايت ايشان از خلافت خليفه اول، جايگاه بسيار ضعيفي را به خود اختصاص مي‌دهد.