بررسي تحليلي- فلسفي دو گانه «تشابه» و «تمايز» در شناخت آثار معماري

بيان مساله: شناخت آثار معماري به دليل پيچيدگي و گستردگي، امري دشوار تلقي مي‌گردد. مي‌توان با درنظرگرفتن مشابهت ميان آثار معماري، دسته‌بندي و گونه‌بندي‌هايي را لحاظ كرد تا با تعميم خصوصيات موارد مشابه، شناخت اثر معماري تسهيل گردد. از طرفي با وجود مشابهت، آثار معماري دقيقاً يكسان نيستند. هر بنا يگانه و منحصربه‌فرد است و ويژگي‌ها و هويت خاص خود را دارد. بنابراين در شناخت آثار معماري، از سويي با تشابه آثار به هم و از سويي با تمايز آثار از هم مواجهيم سوال تحقيق: ماهيت «تشابه» و «تمايز» و نسبت و رابطۀ ميان آن‌ها چيست و در شناخت آثار معماري، كدام جنبه، اصالت بيشتر دارد؟ اهداف تحقيق: هدف پژوهش حاضر تقرب به نحوه شناخت جامع و كامل آثار معماري است. روش تحقيق: براي تبيين پاسخ پرسش‌ها، از حوزۀ فرادست موضوع معماري، يعني علوم عقلي كه به‌طوركلي به شناخت عالم مي‌پردازند، مدد گرفته شده است. براي نيل به پاسخ سؤال تحقيق، دوگانه‌هاي مشابهي در علوم عقلي و عرفاني استخراج شد كه مرتبط با هم هستند و مي‌توان با روش استدلال قياسي، قاعده و رابطۀ ميان آن‌ها را به دو مفهوم «تشابه» و «تمايز» در پديده‌ها و ازجمله آثار معماري تعميم داد. تحقيق حاضر به لحاظ هدف، «بنيادي نظري» است و از نظر ماهيت و روش، ماهيتي تحليلي فلسفي دارد. مهم‌ترين يافته‌ها و نتيجه‌گيري تحقيق: درنهايت اثبات مي‌گردد تشابه و تمايز، دو ويژگي آثار است كه نخست در وجوه ظاهري ادراك مي گردد. اما هم در وجوه كالبدي و هم در وجوه معنايي آثار هنري و معماري قابل دريافت هستند. اين دو جنبه با هم متقابل و درعين‌حال مكمل‌اند و در شناخت آثار معماري لزوماً بايست هر دو جنبه به صورت هم‌زمان در نظر گرفته شوند؛ چراكه هريك از اين دو قوه، به‌تنهايي از حقيقت، تصويري ناقص و واژگون به دست مي‌دهد؛ درعين‌حال، هم در وجوه كالبدي و هم در وجوه معنايي و فراكالبدي، وجه تشابه، غلبه و اصالت بيشتر دارد و تمايز كه در ظهور مادي آثار به حداكثر مي‌رسد، ذيل و از شئون آن به حساب مي‌آيد.