بررسي تطبيقي آيات الجنّه مكّي و مدني از حيث ساختار و مضمون

در انديشۀ ديني، »جنّت « جايگاه ابدي نيكوكاران و كانون نعمات الهي است، لذا واكاوي گزاره هاي قرآني در توصيف بهشت و نيز ابعاد فرازماني و فرامكاني قرآن كريم در اين حوزه، ضرورتي غير قابل انكار است. اين نوشتار با روش توصيفي تحليلي درصدد بررسي آيات الجنّه در سوره هاي مكّي و مدني است. نتايج اين پژوهش در دو بُعد ساختاري و مضموني، حاكي از آن است كه در بُعد ساختاري، سطح آوايي آيات الجنّه مكّي از نظم آهنگ بيشتري برخوردار است. »انذار و تبشير « و توصيف معاد، محور اصلي سوره هاي مكّـي اسـت لذا لحنها و ريتمهاي آيات ، مخاطب را در درك بهتر صحنه هاي قيامـت تهييج مي كند. در بُعد مضموني، توصيف نعمات مادي در آيات الجنّه مكّي، فراواني و تكرار بيشتري دارد. اما در آيات الجنّه مدني نمود ابعاد معنوي بيشتر است و واژگان مشترك در آيات الجنّه مدني كه حلقه اتصالي را ميان سور مختلف برقرار كـرده دليلي بـراي كشـف مفـاهيم مشترك سور و بيانگر شرايط و لوازم ورود به بهشت است. قرآن ويژگي هاي متعدد بهشت و امور مختلف مربوط به زمان ها و مكان هاي گوناگون را در نظام و چها رچوبي ترسيم كرده كه پس از تأمل درباره موضوع هاي متعدد مي توان به وحدت موضوعي آيات الجنّه رسيد. آوا و موسيقي آيات الجنّه، متناسب با سياق معني و مضامين سخن و اوضاع و مقتضيات مربوط به سخن دگرگون مي‌شوند و به اين ترتيب رابطه دقيقي بين مضامين و ساختار آيات الجنّه حاكم است. هماهنگي آيات الجنّه با شرايط مخاطبان، وجهي از اعجاز بلاغي قرآن است كه با كاربست الفاظ و تعابير مردم عصر نزول و بدون تأثير پذيري از فرهنگ آنان، بُعد فرا زماني يافته و از مرز واقع‌گويي خارج نشده است.