واكاوي نقش انتخاب‌هاي فرهنگي در شكل‌گيري ساختار خانه‌هاي بومي (نمونه موردي: خانه‌هاي اردبيل در اواخر قاجار و پهلوي اول)

خانه به عنوان قديميترين و نزديكترين سرپناه انسان ارتباطي بلافصل با فرهنگ انسان دارد. ارتباط فرهنگ و معماري در معماري مسكوني بومي نمود بيشتري دارد. خانه هاي بومي حاصل انتخابها و نيز سازگاري انسان با محيط در گذر زمان است و از تكامل تجربيات انسانها در مقابل عوامل مختلف فرهنگي، طبيعي، زيستي، اقتصادي و... در طول زمان شكل گرفته است. ازين رو پرسش اصلي تحقيق در رابطه با چيستي، چگونگي و چرايي تأثير عامل «انتخاب »، به ويژه انتخا بهاي فرهنگي، در شكل گيري ساختار مسكن بومي اردبيل است. هدف از پژوهش حاضر فهم ابعاد معنايي خانه هاي بومي اردبيل و تحليل نقش انتخابهاي فرهنگي در نحوه شگل گيري الگوهاي فضايي- كالبدي و رفتاري، در سازماندهي ساختار خانه ها است. بر همين اساس تعدادي خانه مربوط به طبقه متوسط شهري از دوره هاي اواخر قاجار و اوايل پهلوي در بافت سنتي شهر اردبيل به عنوان نمونه هاي موردي برگزيده شد و ابعاد كالبدي و مؤلفه هاي فرهنگي و رفتاري مربوط به ساكنان آنها استخراج گرديد. مراحل تحقيق در چهار گام پي گيري گرديده است: در گام اول «مولدهاي انتخاب » كه شامل دو بخش «عوامل محيطي » و «مفروضات اساسي فرهنگ » يا سطح سوم فرهنگ، ميباشد، تبيين شدند؛ در گام دوم «سنجه هاي انتخاب » كه شامل متغيرهاي سطح دوم فرهنگ يعني گزاره هايي چون بايدها و نبايدها، هنجارها، قوانين، انتظارات، و ارز شگذاري ها هستند، تحليل شدند؛ در گام سوم «مظاهر انتخاب » كه مصاديق سنجه هاي انتخاب به صورت «معاني » ميباشند، بررسي شدند؛ و در گام نهايي «نمودهاي انتخاب » يا الگوهاي فضاي كالبدي و الگوهاي رفتارهاي جاري مرتبط با مسكن و سكونت، تحليل شدند. روش تحقيق حاضر كيفي است. روش گردآوري اطلاعات بررسيهاي ميداني، مطالعات اسنادي، و مصاحبه نيمه ساختاريافته است. روش تجزيه و تحليل اطلاعات، توصيفي تحليلي مبتني بر روش استدلال منطقي و نحليل محتواي كيفي است. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه براساس زمينه هاي فرهنگي و محيطي مصاديق )مولدهاي انتخاب(، انتخابهاي متأثر از عوامل محيطي ب ه ويژه عوامل اقليمي و اقتصادي تأثير زيادي در ساختاردهي كالبدي و انتظام فضاهاي مسكوني خانه هاي بومي اردبيل در هر سه مقياس كلان، مياني، و خرد داشته است. با اين حال چگونگي قرارگاههاي رفتاري، نوع استفاده از فضاها، تقسيمات فضايي، قلمروها و حريمهاي فضايي، چيدمان و ارتباطات فضاها، استفاده از فضاهاي اشتراكي و... تحت تأثير ارز شگذاريها، هنجارها، الزامات و بايد و نبايدهاي ناشي از عوامل فرهنگي بوده اند.