جايگاه عقل درمناسك ديني از ديدگاه كانت

مسئلۀ جايگاه عقل در دين‌شناسي و نحوه و ميزان معقوليت هر يك از ابعاد دين يكي از مباحث مهم در فلسفۀ دين است. از اين رو صاحب‌نظران و متفكران زيادي از جمله كانت به بحث در اين زمينه پرداخته‌اند. اما از آنجا كه غالب دغدغه‌ها در اين زمينه حول محور اعتقادات و سپس اخلاق قرار گرفته، كمتر به جايگاه عقلاني مناسك ديني توجه شده است. كانت، بر مبناي عقلانياخلاقي دانستن دين، مناسك ديني را عقلاً نقد و بررسي مي‌كند و چون گوهر دين را اخلاق مي‌داند، مناسك ديني را تا آنجا كه مقدمۀ وصول به غايت دين عقلانياخلاقي است مي‌پذيرد. همچنين در باب مناسك ديني وي معتقد است در يك دين عقلاني هيچ تكليف خاصي نسبت به خداوند وجود ندارد و اين تلقي را كه با به جا آوردن اعمال و مناسكي بتوان رحمت و عنايت الهي را جلب كرد، خرافه و تعصب مي‌خواند. البته اگر انسان بخواهد خضوع و خشوع خود را در برابر خداوند اظهار كند نبايد اعمال و تكاليف خاصي انجام دهد، بلكه بايد خلوص اخلاقي به عنوان زمينۀ عالي تمام اصول رفتار او مورد توجه قرار گيرد. با اين همه، اعمال عبادي و نيايش و مناسك اگر بستري براي پرورش روح اخلاق و انجام وظايف به صرافت تكليف باشد، مورد تاييد و تأكيد كانت قرار مي گيرد. بنابراين نمي‌توان كانت را به طور مطلق مخالف جنبه‌هاي غيراخلاقي و غيرعقلاني (مناسكي و آييني) دين دانست.