مطالعات شرق شناسي و مستشرقين از ديدگاه كسروي

از ابتداي دوران قرون جديد و با آغاز سلطه سياسي غرب بر نقاط مختلف جهان ازجمله شرق، تعاملات سنتي شرق و غرب معطوف به مسائل جديدي گرديد و لزوم شناخت نقاط جديد به دلايل بسيار موردتوجه اروپاييان قرار گرفت. از سده‌هاي هفدهم به بعد ارتباط تنگاتنگي ميان شرق‌شناسي به‌مثابه حرفه و شغل و گسترش تجارت اروپايي و درنهايت ميان امپرياليسم و استعمارگري وجود داشته است. با همين رويكرد، نوع نگاه آنان به ساير تمدن‌ها بخصوص شرقيان اغلب بااحساس برتري و لزوم سلطه بر آنان، تغيير يافت. متفكران شرقي به گونه‌هاي متفاوت چاره‌انديشي‌هايي در مواجهه با غرب ارائه نمودند. هرچند انتقاد به شرق‌شناسي به‌صورت روشمند پس از جنگ جهاني دوم آغاز گرديد، اما زمينه‌هاي اين انتقاد به‌پيش از جنگ اول جهاني و به ظهور جنبش‌هاي ملي در شرق بازمي‌گردد. ماهيت اين جنبش‌ها نيز به چالش كشيدن هژموني سياسي و فرهنگي غرب بود. تفكرات كسروي در چنين زماني شكل گرفت؛ وي نخستين پژوهشگري در ايران يا شرق است كه به مسئله شرق‌شناسي هرچند نه به‌صورت روشمند و منسجم پرداخت. شيوه مبارزه كسروي در هر دو عرصه (هژموني سياسي و فرهنگي غرب) تا حدودي متفاوت از سايرين بود. در خلال همين مبارزات قلمي بود كه او به ماهيت پژوهش‌هاي برخي شرق شناسان در رابطه با مسئله استعمار براي تداوم سلطه بر ملل شرق پي برد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ‌گويي به اين پرسش اصلي است: كسروي در رابطه با مطالعات شرق‌شناسي و مستشرقين چه رويكردي را دنبال مي‌كرد؟ يافته‌هاي پژوهش كه با تكيه‌بر منابع دست‌اول و بر اساس روش‌هاي تاريخي و بر مبناي توصيف و تحليل صورت گرفته، نشان مي‌دهد كسروي در دو عرصه به انتقاد از مطالعات شرق‌شناسي و مستشرقين پرداخت. نخست براي از ميان بردن احساس سرافكندگي ايرانيان در برابر دستاوردهاي علمي غرب و شيفتگي پژوهشگران ايراني به آثار آن‌ها به مبارزه علمي با آنان پرداخت و ضعف‌هاي اساسي آنان را متذكر گرديد. دوم به شرح ارتباط شرق شناسان با مسئله استعمار پرداخت و هدف پژوهش‌هاي شرق شناسان را نگه‌داشتن ايرانيان در بدآموزي‌هاي گذشته خود براي تداوم سلطه دولت‌هاي استعماري دانست.