جستاري در تاريخ زرتشتيان با استناد به اسناد يافت شده در مجموعۀ پولادي (دورۀ قاجار و پهلوي اول)

در اين پژوهش ضمن معرفي محلۀ زرتشتيان يزد به عنوان مهم‌ترين پايگاه فرهنگي زرتشتيان ايران، به بررسي برخي از اسناد به دست آمده در اين محله پرداخته مي‌شود كه در موزۀ اسناد و نسخ يزد (اسناد و نسخ مجموعۀ پولادي) نگهداري مي‌شود. محلۀ زرتشتيان يزد يكي از مهم‌ترين مراكز تاريخي و سنتي شهر يزد است و مي‌توان آن را بزرگ‌ترين آرشيو اسناد و نسخ زرتشتيان در ايران ناميد. در طول ساليان گذشته، اسناد فراوان و نسخه‌هاي دست‌نويس اوستا از اين محله به دست آمده است. از مهم‌ترين اين يافته‌ها مي‌توان به مجموعۀ پولادي اشاره كرد كه در سال 1394 خورشيدي در منزل ارباب مهربان پولاد كشف شد و شامل تعدادي نسخۀ اوستا و همچنين هزاران نامه تجاري، مذهبي، شخصي و اسناد و قرارداد مربوط به سال‌هاي 1210 تا 1314 خورشيدي است. قدمت برخي از اين اسناد به زمان پولاد تيرانداز، پدر مهربان پولاد برمي‌گردد. اين اسناد و نسخ كه سال‌هاي طولاني در زيرزمين منزل ارباب مهربان پولادي، به دور از چشم ساكنان خانه در زير خروارها خاك محبوس بوده است؛ به صورت كاملاً اتفاقي توسط نوه وي كه همنام اوست، يافت شده و پس از بررسي‌هاي كارشناسي و دقيق توسط اساتيد دانشگاه، اهميت و ارزش اين آثار مشخص‌شده و اقدامات لازم براي به نمايش گذاشتن آنها در قالب موزۀ اسناد و نسخ صورت گرفته است. اين مجموعه شامل چندين نسخۀ خطي اوستا است كه قديمي‌ترين آنها مربوط به سال 1023 خورشيدي (1645 م) است. اين مجموعه همچنين شامل هزاران نامه و سند است كه بيشتر اين اسناد مربوط به قراردادها، نامه‌هاي تجاري، صلح‌نامه‌ها، نامه‌هاي خانوادگي و مسائل اجتماعي است. درون‌مايه آن نامه‌ها و اسناد به خوبي نشان‌دهنده نقش مهم و مثبت زرتشتيان در مسائل تجاري، سياسي و اقتصادي عصر قاجار و پهلوي است. ارباب مهربان پولاد علاوه بر فعاليت‌هاي گسترده تجاري در شهرهاي يزد، شيراز، اهواز و بروجرد و نيز كشورهايي چون هند و انگليس و عراق، در فعاليت‌هاي اجتماعي جامعۀ زرتشتيان از جمله عضويت در انجمن ناصري و نيز تأسيس باغ وقفي شيراز نقش اساسي داشته است.