فيلولوژي و سنت فيلولوژيك در شرق شناسي آلماني زبان (دورۀ اسلامي)

فيلولوژي به معناي مطالعه فرهنگ از خلال زبان و توجه به خصلت زباني فرهنگ است. روش فيلولوژي از قرن هجدهم بخش عمده‌اي از شرق‌شناسي اروپايي را در برمي‌گيرد. توجه به زبان‌هاي شرقي از مطالعات كتاب مقدس آغاز شد، فيلولوژي به‌تدريج مسير خود را از الهيات جدا كرد و به روشي براي فهم زبان‌ و متون شرقي تبديل شد. نياز به يادگيري عربي (و ساير زبان‌هاي شرقي) تأسيس مدارسي را در اروپا موجب شد نخست در فرانسه و سپس در آلمان، آلماني زبان‌ها برخلاف همكاران اروپايي خود رويكرد استعماري و سياسي به مشرق زمين نداشتند و وجه تمايز آنها همين تكيه بر روش فيلولوژيك است. در اين مقاله، پس از گذري كوتاه بر شرق‌شناسي و بيان نقاط عطف ايران شناسي در آلمان، سنت دانشگاهي فيلولوژي تشريح شده است. سپس اهميت روش فيلولوژي در دو سنت مهم شرق‌شناسي آلمان (رمانتيك و فيلولوژيك) بازنموده شده است. سنت رمانتيك بيشتر بر ترجمه متون شرقي تكيه دارد و فيلولوژي را به عنوان ابزاري براي بهبود كيفيت ترجمه مي خواهد. سنت فيلولوژيك در پي بازسازي تاريخي متن و زبان است و خط سير منظمي را دنبال مي كند. اهميت روش فيلولوژي متن‌مداري و توجه به بافت متن است. فيلولوژيِ كلاسيك منابعي غني از فرهنگ لغات تا فهرست‌هاي نسخ و تصحيح‌هاي دقيق فراهم آورده است. در اين سنت هم تحليل كتاب مقدس مسلمانان و بازسازي بافت آن نقش محوري داشته است. اهميت سنت فيلولوژيك در بررسي متن مقدس كنار گذاشتن مفهوم تقدس است كه امكان تحقيق در بافت و جزييات متن و نيز پرسش از گوينده آن را فراهم مي كند. اين مقاله به تبارشناسي فيلولوگ‌هاي آلماني و رده بندي خدمات ايشان در سطوح ترجمه، فهرست‌نويسي و تصحيح متون فارسي (و عربي) مي‌پردازد و روند تكامل آن را از نسل اول شاگردان دوساسي (فرايتاگ، فلوگل و فليشر) تا دوره طلايي شرق‌شناسي آلمان در قرن بيستم (ريتر و ماير) نشان مي‌دهد. تمركز مقاله بر تصحيح متون عرفاني و اسلامي و اقدامات شرق شناسان آلماني‌زبان در اين حوزه است.