البارجين و الخرداذي دو وام‌واژۀ فارسي در زبان عربي

بسياري از پژوهندگان بر اين باورند كه حكايت وام واژه هاي فارسي در زبان عربي به سر آمده و ديگر بايد دفتر پژوهش در اين باره را بست؛ چراكه پيشينيان آن طور كه شايد داد سخن را داده اند و آنچه را كه بايد گفته اند. گرچه تلاش پيشينيان در اين باره ستودني است ولي بايد دانست كه اين قصۀ ناتمام سر دراز دارد و هنوز هم ناگفته ها فراوان است. نگارنده در اين مقاله مي كوشد تا نشان دهد كه برخي از واژگان فارسي با وجود كاربست در زبان نوشتاريِ عربي در لغت نامه هاي پرشمار عربي و نيز كتاب هايِ در پيوند با «تعريب» نيامده اند و افزون بر اين آنچه كه در تعريف و توضيح برخي ديگر از واژگان فارسي بيان شده نارسا و ناقص است. در مقالۀ پيش رو از رهگذر واكاوي منابع كهنِ عربي روشن مي شود كه «كُتب لغت» به واژۀ فارسي البارجين، علي رغم استفاده در منابع مكتوب عربي، اشاره نكرده اند و معناي بيان شده براي الخرداذي نيز ناقص است. در اين جا ذكر دو نكته بايسته است: نخست آن كه در اين جستار براي دريافتن چگونگي كاربست واژگان بيان شده منابع گوناگون، از حوزه هاي متعدد، بررسي شده و تنها به واكاوي آثار لغوي بسنده نشده است. كتاب هاي تاريخي، جغرافيايي، ادبي و نيز كتاب هاي ديني مانند آثار فقهي و حديثي از اين جمله اند. دوم آن كه پژوهش هاي اين چنين را نبايد، به ستم، تفنن لغوي دانست و اين گونه پنداشت كه يافتن معناي واژگان كهني كه امروزه ديگر نه در فارسي و نه در عربي كاربستي ندارند بيهوده و بي ثمر است؛ چراكه پژوهش هايي از اين دست افزون بر ارزش «لغوي» اهميت تاريخي–فرهنگي نيز دارند؛ زيرا دادوستد زباني را، كه يكي از سويه هاي روابط پر فراز و نشيب ايرانيان و عرب هاست، مي كاود. انتخاب دو واژۀ يادشده از آن روست كه اين دو برآمده از زندگي روزمرۀ مردم اند. البارجين ابزار غذا خوردن است و الخرداذي شراب و آوند آن. واژگاني از اين دست در زبان عربي شاهداني هستند كه از رخنه كردن شيوۀ زيستن ايرانيان در آداب زندگي عربياسلامي گواهي مي دهند.