حيات سياسي اجتماعي شيعيان افغانستان در عصر سَدوزايي‌ها (1160-1233ق/1747-1818م)

پيدايش اسلام در شرق ايران كه بخشي از آن افغانستان نام گرفته است به عهد خلفاي راشدين باز مي‌گردد و بنا به مستندات تاريخي، نفوذ تشيّع در اين خطّه، پس از شروع سختگيري‌هاي امويان نسبت به شيعيان آغاز گرديد. ورود علي بن موسي الرضا (ع) به خراسان، تسامح مذهبي مغولان، مسلمان شدن ايلخانان و تمايل ايشان به آيين تشيّع و برآمدن صفويان، در گسترش مذهب تشيّع در اين منطقه مهم ارزيابي مي‌شود. در سده هاي اخير شيعيان اقليتي پرشمار در جامـعۀ اسـلامي افـغانـستان محـسوب مي شوند. مذهب شيعه بيشتر در ميان اقوام و قبايل ايراني‌تبارِ فارسي‌زبان افغانستان رواج دارد. اكثر هَزاره‌ها و قزلباش‌ها شيعه ‌مذهبند؛ با اين وجود تشيّع در ميان قبايل تاجيك، اُزبك، تركمن، بلوچ و حتي پشتون‌ها و برخي از اقوام ديگر، پيرواني دارد. شيعيان در ولايات مختلف به ‌شكل فراگير يا نقطه‌اي سكونت دارند اما به‌صورت عمده در مناطق مركزي افغانستان يعني هَزاره‌جات زندگي مي‌كنند. بيشتر شيعيانِ افغانستان دوازده امامي‌اند گرچه تعداد قابل ملاحظه‌اي از تاجيك‌هاي شيعه، پيرو كيش اسماعيلي‌ هستند. مسئلۀ اصلي اين پژوهش بررسي حيات سياسي اجتماعي شيعيان افغانستان در عصر سَدوزايي‌ها (1160-1233 ق/1747-1818م) و نقش آن‌ها در به قدرت رسيدن احمدخان اَبدالي (دُرّاني)، بنيانگذار حكومت سَدوزايي و تحكيم پايه‌هاي قدرت او و فرزندانش مي باشد. سَدوزايي‌ها در قدرت‌يابي و فتوحات خويش، از تجارب نظامي برخي از قبايل هَزاره بهره‌مند شدند. قزلباش‌ها نيز آنان را در امور لشكري و ديواني ياري رساندند. نزديك شدن اين اقوام به كانون قدرت، گاه موجب بروز حساسيت و واكنش از سوي اكثريت سني مذهب پشتون مي‌شد. ذكر برخي از وقايع تاريخي و بيان مواجهۀ شيعيان با آن حوادث، بستري فراهم خواهد كرد تا به درك بهتري از رفتارشناسي شيعيان افغانستان در دورۀ مورد بحث نائل شويم. نتايج اين پژوهش كه با روش تاريخي و با رويكرد توصيفي تحليلي به انجام رسيده به شناخت بهتر مناسبات شيعيان با حكومت دُرّاني و درك موقعيت و جايگاه ايشان در جمعيت غالباً سني‌مذهب كمك مي كند.