اثر تنش آبي بر ويژگي‌هاي جوانه‌زني و گياهچه‌اي تعدادي از ارقام گندم نان (Triticum aestivum)

مقدمه: جوانه‌زني از مهم‌ترين مراحل رشد گياه است كه دوام، استقرار و عملكرد نهايي گياهان زراعي را تعيين مي‌كند و در مناطقي كه استقرار موفق گياه در اثر وجود شرايط خشكي با مشكل مواجه مي‌شود، اصلاح صفات جوانه‌زني يكي از اهداف اصلاحي مهم بشمار مي‌آيد. مطالعه حاضر بمنظور تعيين تأثير سطوح مختلف تنش اسمزي بر خصوصيات جوانه‌زني و ارتباط اين صفات با عملكرد تعدادي از ارقام گندم نان مورد كاشت در مناطق سردسيري طراحي و اجرا گرديد.مواد و روش‌ها: آزمايش جوانه‌زني به روش كاغذ صافي مرطوب و ظروف پتري به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با 3 تكرار انجام شد كه در آن فاكتور اول شامل 20 رقم گندم نان (ارقام ديم و ارقام آبي متحمل به تنش خشكي پايان فصل) و فاكتور دوم شامل 3 سطح تنش اسمزي (بدون تنش و تنش اسمزي 3 و 6 بار) بود. در اين آزمايش، صفات طول غلاف ساقه‌چه (كولئوپتيل)، طول ساقه‌چه، وزن ساقه‌چه، طول ريشه‌چه، وزن ريشه‌چه، نسبت طول و وزن ريشه‌چه به ساقه‌چه، زاويه رشد ريشه‌هاي بذري و سرعت جوانه‌زني و شاخص تنش جوانه‌زني مورد ارزيابي قرار گرفتند. در آزمايش مقايسه عملكرد 20 رقم فوق در شرايط بدون تنش و تنش خشكي انتهايي مورد مقايسه قرار گرفتند.يافته‌ها: نسبت طول و وزن ريشه‌چه به ساقه‌چه و وزن ساقه‌چه بيشترين حساسيت و تعداد ريشه‌چه كمترين حساسيت را به تنش اسمزي داشت. افزيش طول ريشه‌چه همزمان با كاهش وزن ريشه‌چه تحت تنش، نشان داد كه در اثر تنش، ريشه‌ها طويل‌تر و باريك‌تر شده‌اند. در شرايط بدون تنش 11 ژنوتيپ شامل ژنوتيپ‌هاي هشترود، آذر 2، صائين، CD62-6، CD91-12، ميهن، باران، حيدري، هما، كراس آذر 2 و زارع داراي طول غلاف ساقه‌چه بيشتري بودند. در تنش 3 بار نيز 11 ژنوتيپ داراي بيشترين طول غلاف ساقه‌چه بودند كه بالاترين مقادير به هشترود، حيدري و صائين اختصاص يافت. در تنش 6 بار، لاين‌هاي CD91-12 و CD62-6، هشترود، هما، پيشگام و زارع داراي بيشترين طول غلاف ساقه‌چه بودند. از لحاظ سرعت جوانه‌زني در تنش 3 بار كراس آذر 2 داراي بيشترين سرعت و صائين، CD62-6، گاسكوژن و HD2985 در رتبه‌هاي بعدي قرار گرفتند. در تنش 6 بار كراس‌آذر 2 و HD2985 داراي بيشترين سرعت و گاسگوژن، CD62-6 و صائين در مقام بعدي قرار گرفتند. از لحاظ شاخص تنش جوانه‌زني (GSI) در هر دو شرايط 3 و 6 بار ارقام صائين، كراس‌آذر 2، CD62-6 و HD2985 داراي برتري بودند. از لحاظ عملكرد دانه در شرايط بدون تنش ارقام آبي گاسگوژن، حيدري، پيشگام، اروم و زرينه داراي بيشترين عملكرد بوده و ارقام باران، HD2985، C88-4، C-90-11 و كراس آذر 2 در مقام بعدي قرار گرفتند. در شرايط تنش‌دار ارقام باران، گاسگوژن، HD2985، كراس آذر 2، حيدري و زرينه داراي بهترين عمكرد بودند. بر اساس شاخص STI ارقام گاسكوژن، حيدري، لاين HD2985 و زرينه متحمل‌ترين ژنوتيپ ها به تنش خشكي بودند. تجزيه خوشه‌اي ژنوتيپ هاي مورد مطالعه را در 3 خوشه گروه بندي كرد.نتيجه گيري: اختلاف معني دار در تمام صفات مورد بررسي در بين ژنوتيپ‌ها حاكي از وجود تنوع ژنتيكي كافي براي اعمال گزينش در صفات جوانه‌زني است. ارقام صائين، زارع، پيشگام، صدرا، باران و ميهن در مجموع داراي صفات جوانه‌زني مطلوبي هستند. تحت تنش، از بين صفات گياهچه اي زاويه ريشه و سرعت جوانه‌زني قوي‌ترين روابط را با عملكرد دانه نشان داده و به عنوان معيار غير مستقيم گزينش تحمل به خشكي در گندم پيشنهاد مي‌شوند.