انديشه و سياست شهرسازي دورۀ رضاشاه و تأثير آن بر تحولات كالبدي تبريز

جنبش تجددخواهي ايران با ناكامي مشروطيت، به حكومت مقتدر شبه‌مدرنِ رضاشاهي رضايت داد. ريشۀ تفكر شهرسازي در عصر رضاشاه بر بنياد انديشۀ مدرن غربي و بي‌توجهي به فرهنگ و سُنَن پايدار شهر ايراني استوار بود. رضاشاه در نقش «فاوست» توسعه‌گر، با مقايسۀ اوضاع نابسامانِ ايران و ممالك پيشرفته با نهادسازي‌هاي مقلدانه قدم در راه مدرنيزاسيون گذاشت. درحقيقت آنچه رضايت پادشاه را فراهم كرد توسعۀ روبنايي شهرها در ايجاد فضاهايي چون خيابان، ميادين، مراكز آموزشي، بهداشتي و صنعتي بود. بارزترين ويژگي شهرسازي دورۀ رضاشاه، دخالت مستقيم دولت در نحوۀ تغيير و توسعۀ نظام كالبدي شهري بود. اين امر ناشي از ساختِ قدرت مقتدر در نظام سياسي حكومت پهلوي بود. قانون بلديه مصوب 1309ش در مقايسه با قانون پيشين كه در مجلس اول مشروطه تصويب شده بود ازنظر مشاركت مردم در ادارۀ شهر، قانوني ضعيف به شمار مي‌آيد. طرح‌هاي نوسازي شهري با بخشنامه‌هاي وزارت داخله و متأثر از نحوۀ نوسازي تهران به اجرا درآمد. برنامه‌هاي نوسازي شهري با مفاهيمي چون خيابان‌هاي صليبي، الگوي قرن نوزدهم اروپا، منطقه‌بندي و فرسوده‌انگاري بافت كهن درهم آميخته شد. مدعاي اصلي پژوهش بر تغييرات كالبدي تبريز استوار است كه بر اساس آن، خيابان‌هاي جانبي مهران‌رود (ميدان‌چائي)، تربيت، پهلوي، فردوسي، شاه‌بختي، خاقاني و همچنين باغ گلستان، ساختمان شهرداري، توسعه شاه‌گولي، ميدان‌ها (فلكه)، هتل و سينما احداث شدند. اين مقاله با تكيه بر منابع دست اول، نشريات و اسناد تاريخي و به روش توصيفي‌تبييني، بنيادِ فكري برنامۀ‌ شهرسازي ايرانِ عصرِ رضاشاه و تحولات فيزيكي شهر تبريز را بررسي و تحليل مي‌كند.