ساختارشناسي اوزان رايج و وزن‌هاي نوپديد در شعر فارسي

پژوهش حاضر به بررسي ساختار وزن‌هاي رايج و نيز وزن‌هاي تازه ساخت در شعر كلاسيك و معاصر فارسي و نيز طبقه بندي تازه اي از انواع وزن‌ها و سپس فرمول بنديِ زيرشاخه ها و گونه هاي وزنيِ هريك از اين انواع مي پردازد. پيش از اين، وزن‌ها به دو يا سه نوع و در جديدترين تقسيم بندي به پنج نوع «متحدالاركان»، «متفق‌الاركان»، «متناوب الاركان»، «متشابه الاركان» و «مختلف الاركان» تقسيم شده اند. حال‌آنكه اوزاني تازه ساخت وجود دارد كه در هيچ‌يك از اين طبقه بندي ها نمي گنجند؛ براي نمونه وزن «فاعلن فاعلن فاعلن فع‖ فاعلن فع» در شعر سيمين بهبهاني. نگارنده اين اوزان را به عنوان ششمين دسته از وزن‌هاي شعر فارسي، اوزان «مُستَزادالاركان» ناميده است. بخش نخستِ نگاشتۀ حاضر به پاسخگويي به اين پرسش مي پردازد كه شاعران مبتكر از گذشته تا به امروز با چه شگردهايي دست به خلق اوزان تازه زده اند و نشان داده شده است كه وزن‌هاي تازۀ عروضي در هر دوره از تاريخ شعر فارسي بر پايۀ همان وزن‌هاي مشهور و به هشت شيوه ساخته شده اند: 1 كاهش، 2 افزايش، 3 تكرار، 4 جابه جايي، 5 تغيير، 6 تلفيق، 7 ابداع و 8 تركيب. در بخش دوم مقاله با توجه به نتايج بخش نخست و دقت در ساختار وزن‌هاي رايج و اوزان تازه ساخت به فرمول بندي انواع شش گانۀ اوزان شعر فارسي با حروف X، x، Y، y، Ẍ، Ȳ، Z، z، M پرداخته شده است.