تحليل شناختي استعاره‌هاي دل در مرصادالعباد

در اين مقاله به بررسي استعاره هاي مفهومي با محوريت بن مايه‌ دل در «مرصادالعباد» پرداخته مي شود تا طرز تلقّي نجم رازي  به عنوان نويسنده‌ يكي از امهات آثار منثور فارسي در تاريخ نثر عرفاني از نظر مفهوم كليدي دل روشن شود. براي اين منظور، پس از استخراج استعاره هاي زباني، گزارشي از استعاره هاي دل ارائه، سپس تشخيص استعاره هاي مفهومي انجام شده و پس از پردازش و تحليل آن‌ها درنهايت اين نتيجه حاصل شده كه استعاره پردازي هاي رازي برخاسته از سه استعاره‌ اصلي است كه عبارتند از: «دل ماده است»، «دل مكان است» و «دل انسان است». مراحل شناخت و دريافت انديشه‌ شيخ، حول محور مفهومي‌سازي دل به مثابه‌ مكان مي گردد. فراواني قلمرو مبدأ مكان از آن جهت است كه همه‌ احوال بر دل سالك وارد مي شود. انتخاب بيشتر قلمروهايي كه با دربار و پادشاه در ارتباطند، بيانگر ديدگاه درباري و وابستگي او به دربارها است. همچنين انتخاب بيشتر استعاره ها براي تجسمي كردن مفهوم دل براساس ديدگاه و بينش قرآني و مذهبي وي است. عرفان شهودي و تصوف خاص وي؛ يعني جمع بين عشق و عبادت نيز در استعاره سازي هاي او اثرگذار بوده است.