ارزيابي پديدۀ خزش شهري با بهره‌گيري از رويكرد تحليل اثرات متقابل (مطالعۀ موردي: شهر رشت)

يكي از موضوعات حائز اهميت در كشورهاي جهان سوم به چگونگي رشد كالبدي و نحوه توسعه فيزيكي شهرها باز مي‌گردد كه در اين چارچوب، چگونگي وقوع پديده خزش شهري به يك مشخصه اصلي در بسياري از شهرهاي در حال توسعه تبديل شده است. بطوري‌كه با رشد چشمگير شهرها در مدت كوتاه شاهد عدم توانايي ارائه خدمات براي جمعيت شهري هستيم و طبيعتاً با از بين رفتن زمين‌هاي اطراف شهرها روبرو شده‌ايم. از اين حيث هدف اصلي از انجام اين پژوهش، شناسايي و ارزيابي عوامل كليدي مؤثر بر پديده خزش شهري مي‌باشد. در اين راستا ابتدا با استفاده از مدل تحليلي هلدرن، پديده خزش در شهر رشت مورد بررسي و سپس با استفاده از مطالعه اسناد و طرح‌هاي فرادست و با بهره‌گيري از نظرات كارشناسان 19 عامل مؤثر بر اين پديده شناسايي گرديد. در گام بعدي با استفاده از روش تحليل اثرات متقابل و نرم‌افزار ميك‌مك، عوامل كليدي بررسي شدند. در ارزيابي گسترش فيزيكي شهر رشت در نيم قرن اخير با استفاده از مدل تحليلي هلدرن، مشخص شد 69 درصد از رشد فيزيكي تحقق يافته در شهر مربوط به رشد جمعيت و 31 درصد رشد شهر مربوط به رشد افقي و اسپرال بوده كه به كاهش تراكم ناخالص جمعيت و افزايش سرانة ناخالص زمين شهري منجر گشته است. تحليل اثرات متقابل 19 عامل مؤثر بر پديده خزش و گسترش افقي شهر رشت نشان داد كه چهار عامل (سياست‌هاي سهل انگارانه شهرسازي، قوانين ناكارآمد شهري، بورس بازي زمين، مسكن و سياست‌هاي طرح جامع) به عنوان عوامل كليدي در اين پديده نقش داشته‌اند.