تأثير اسباب تنافر بر تغيير فواصل و شكل‌گيري گوشه هاي دستگاه ماهور

در رسالات موسيقي قديم قواعدي جهت ساخت ادوار ملايم ذكر شده است. در رابطه با اين قواعد كه مهمترينِ آنها وجود بُعد ذي‌الاربع ميان نغمات يك دور است اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا چنين قواعدي در رابطه با موسيقي دستگاهي نيز قابل تعميم هست، و آيا به‌طور نمونه مي‌توان مواردي مانند تغيير فواصل را از اين طريق تحليل كرد يا خير؟. هدف از اين پژوهش تلاش براي يافتن ارتباط ميان فواصل گوشه‌هاي دستگاه ماهور از رديف ميرزاعبدالله بر اساس قواعدي‌ است كه تحت نام اسباب تنافر در موسيقي قديم ايران مطرح شده است. پژوهش حاضر از نوع توصيفي تحليلي است. براي تحليل گوشه‌ها، ابتدا به نغمات مُد اصليِ دستگاه ماهور رجوع شده و نغماتي كه بالقوه فاقد فاصله «چهارم درست» با ديگر نت‌هاي دستگاه هستند، به عنوان نت‌هاي مستعدّ تغيير، دانسته شده‌اند. صحّت اين امر در بررسي گوشه‌ها نيز ديده شده است. در ادامه با فرض برقراري قواعد موسوم به اسباب تنافر، به بررسي گوشه‌ها از جمله چيدمان و توالي خاص‌ و تغيير فواصل آنها پرداخته شده است. نتايج حاصله بيانگر آن است كه در تغيير فواصل مُد اصلي علاوه بر تأثير بُعد ذي‌الاربع، عواملي مانند گسترۀ صوتي هر گوشه، نحوه چيدمان جملات گوشه‌ها شامل؛ متن اصلي و فرودها و همچنين كوك ساز نيز تأثير دارند.