نگاهي انتقادي به آراي مستشرق سوئيسي بوركهارت دربارۀ مكۀ مكرمه و حج

اين مقاله براي اثبات وجود داده‌‌هاي مهم و ارزشمند در كنار داده‌ها و تحليل‌هاي خطا در آثار مستشرقان دوره‌ استعمار، با مطالعه‌ موردي عملكرد جان لوئيس بوركهارت، مستشرق سوئيسي، در كتاب «سفر به عربستان» است. موضوع اصلي اين پژوهش بررسي ويژگي‌هاي اثر بوركهارت به عنوان يك مستشرق قرن نوزدهم است. پس از معرفي اجمالي بوركهارت، نقاط قوت وي در اين اثر در محورهاي جامعيت و گستردگي مطالب؛ توجه به تاريخ اجتماعي حرمين؛ تحقيق ميداني و بسنده نكردن به نقليات؛ پشتكار و تلاش خستگي‌ناپذير؛ و دقت در نقل و اندازه‌گيري اماكن جغرافيايي و سپس نقاط ضعف او در اين كتاب در دو دسته خطاهاي نقلي و خطاهاي تحليلي بررسي شده‌ است. خطاهاي مربوط به آيين حج؛ خطاهاي تاريخي مربوط به اماكن تاريخي مربوط به احكام حج و عمره، خطاهاي تحليلي مربوط به برده‌داري در اسلام، سنت احرام، نگاه قرآن به اهل كتاب، مهريه‌ دختران مكه، معرفي مذاهب اسلامي و تعصب‌ورزي بر ضد اسلام، از جمله خطاهاي او در اين اثر است. وجود نكات مثبت در كنار خطاها در اثر او، اثبات‌كننده‌ نظريه‌ «امكان بهره‌مندي علمي از آثار علمي مستشرقان» در كنار هوشياري و گوش به زنگي درخصوص خطاهاي علمي و جهت‌گيري مذهبي و سياسي آنان است.