كاركرد بلاغي وجه جمله در خسرو و شيرين نظامي

The Rhetorical Function of Sentence Mood in Nezami Ganjavi’s Poetry

شعر نظامي از نظر بلاغت ارزش چشمگيري دارد. توجّه شاعر به اصول بلاغي و چگونگي ارتباط او با مخاطب از مباحث برجستۀ شعر نظامي‌است كه از طريق بررسي اين مباحث، مي­توان به توانايي شاعر در هنر شاعري و تأثيرگذاري بر مخاطب خود پي برد. در منظومۀ خسرو و شيرين، شاعر بيش از هر اثر ديگري از عنصر گفت­وگو بهره برده است. حضور مخاطب و توجّه شاعر به وي كاملاً مشهود است و بين گوينده و شنونده ارتباطي دوسويه برقرار است؛ از اين‌رو، وجوه مختلف جمله بسامد زيادي در اشعار او دارد و با تحليل اين وجوه از منظر علم معاني مي­توان به كاركرد ادبي و هنري آن­ها در متن پي برد. يكي از ويژگي‌هاي نحوي جمله، «وجه» است كه كاركرد بسيارمهمّي در تحليل بلاغي متون ادبي دارد. وجه جملات، كاركرد تعاملي زبان را نشان مي­دهد و از ميزان ارتباط نويسنده با مخاطب حكايت مي­كند. بر اين اساس، وجه جملات از مؤثّرترين عوامل ايجاد پويايي و چندصدايي در متن است. در اين پژوهش به بررسي وضعيّت وجه جمله در شعر نظامي با تأكيد بر منظومۀ خسرو و شيرين مي‌پردازيم و كاركرد وجوه امري، پرسشي و ندايي و همچنين وجه شرطي را كه بنا بر فرضيّۀ ما كاركرد مهمّي در شعر نظامي دارند، بررسي مي­كنيم. در بخش جملات امري، به جملات دعايي نيز كه كاربرد بسياري در شعر نظامي دارند، مي­پردازيم.

Nezami’s poetry has great rhetorical value. The poet’s attention to rhetorical principles and the relationship between the poet and the reader are the most important characteristics of Nezami’s poetry. Through the illustration of these characteristics, we can understand the poet’s ability in his poetic art and his influence on the audience. In Khosro and Shirin, the poet has used conversation more than in his other works. The reader’s presence and the poet’s attention to them are completely evident, and there is a mutual relationship between the speaker and the listener. Therefore, his poems have many different sentence moods, and by analyzing these moods, we can perceive their literary and artistic function. One of the syntactic characteristics of sentence is “mood” which has a very important function in rhetorical analysis of literature. Sentence mood indicates the interactive function of language and shows the extent of the relationship between the author and the reader. Accordingly, the sentence moods are the most effective principles of mobility and polyphony of the text. In declarative sentences, the relationship between the author and the reader is one-sided and the sentences have less mobility. However, in interrogative and imperative sentences, the audience interacts with the author and this interaction increases the text’s mobility. In this research, the role of sentence mood in Nezami’s Khosro and Shirin is discussed.