مفاد حكم و نقش آن در گزاره

گزاره، مركب تام خبري است كه از واقعيت وراي خود گزارش مي‌دهد و از همين‌رو برخوردار از قابليت صدق و كذب است. آنچه مقوّم گزاره است و آن را از ديگر اقوال جدا مي‌كند، حكم به ثبوت يا عدم ثبوت نسبت ميان دو طرف گزاره است. حكيمان با وجود پذيرش نقش محوري حكم در گزاره، درباره ماهيت اين ركن از گزاره اختلاف دارند. بيشتر آنان به‌پيروي از ارسطو، حكم را ايقاع و انتزاعِ نسبت (معادل ايجاب و سلب) مي‌دانند. برخي ديگر از حكما، حكم را نه اذعان به وقوع و لاوقوع نسبت، بلكه ادراك وقوع و لاوقوع نسبت دانسته‌اند. گروهي هم حكم را به‌گونه‌اي معنا كرده‌اند كه معادل تصديق به‌معناي «تصور مستتبعِ حكم» است. كساني هم برآنند كه حكم از يك‌سو، اذعان نفس به نسبت گزاره و از ديگر سو، صورت ذهني حاكي از نسبت خارجي است. نوشتار پيش‌رو، با بررسي اين ديدگاه‌ها نشان مي‌دهد كه بهترين تحليل از ماهيت حكم، ديدگاه پاياني است كه براساس آن، حكم عبارت است از «باور به ثبوت يا عدم ثبوت نسبت گزاره كه از واقعيتِ نسبت در خارج از وراي خود نيز حكايت مي‌كند». با لحاظ اين شناسه از حكم، آگاهي بهتري از ويژگي‌ها، شرايط و كاربردهاي حكم در گزاره به‌دست مي‌آيد كه در اين نوشتار به آنها اشاره مي‌شود.