تبيين پويايي‌ها و عدم تعادل‌هاي منطقه‌اي سكونتگاه‌هاي شهري استان زنجان

الگوي فضايي، دگرگوني و تكامل نظام‌هاي شهري جلوه‌اي از فرايندهاي توسعه‌ي اجتماعي، اقتصادي است كه نشان‌دهنده‌ي تغيير ساختار فضايي، اجتماعي و رفتاري جامعه‌ي بشري است. اين تغييرات و الگوها اساس مطالعات توسعه‌ي پايدار است. اين پژوهش با هدف بررسي پويايي‌ها و عدم تعادل‌هاي نظام شهري استان زنجان انجام گرفته است. روش تحقيق توصيفي، تحليلي و روش گردآوري داده‌ها اسنادي است. در اين پژوهش ويژگي‌هاي نظام شهري و تحولات آن در دو بخش تحليل جمعيتي و كاركردي بررسي شده است. به‌منظور تحليل جمعيتي نظام شهري استان و سنجش پويايي‌ها و عدم تعادل‌ها از شاخص‌ شتاب گسترش شهرنشيني، مدل جاذبه، مدل رتبهاندازه، شاخص نخست شهري و سري‌هاي زماني استفاده شده است. شتاب گسترش شهرنشيني در استان 53/2 است كه از مقدار آن در كشور (81/1) بيشتر است. بيش‌ترين جاذبه‌ در ميان شهرهاي استان بين مركز استان و دو شهر ابهر و خرمدره ديده مي‌شود. شاخص نخست شهري در استان (61/0) همواره بيشتر از كشور (15/0) بوده است. همچنين مقدار شيب‌خط رتبهاندازه در تمام دوره‌ها بيش از 1 بوده است كه بيانگر غلبه نخست شهري است. اما مدل‌سازي تغييرات جمعيتي 6 شهر نخست نشان از وجود نوعي تعادل در جمعيت‌پذيري اين شهرها دارد. براي تحليل كاركردي اين نظام از شاخص مركزيت خدمات استفاده شد كه نتايج آن بيانگر نقش مسلط شهر زنجان نسبت به ديگر نقاط سكونتگاهي است. به‌منظور بررسي جايگاه نقاط شهري در ارتباطات و جريان‌ها‌ از روش تاكسونومي استفاده شد و نتايج آن نشان داد شهر زنجان تنها سكونتگاهي است كه از نظر قدرت جريانات مقداري بالاتر از حد بالاي محاسبه شده دارد كه فاصله زياد شهر زنجان را از ساير سكونتگاه‌ها نشان مي‌دهد. نتايج اين پژوهش نشان داد شهر زنجان با اينكه در نظام سلسله‌مراتب شهري كشور جايگاه ضعيفي دارد اما در سطح استان نقطه‌ شهري مسلط بر ساير سكونتگاه‌هاست كه جريان‌هاي مختلف جمعيت، درآمد، سرمايه، كالا و مسافر به‌صورت يك‌سويه از ديگر نقاط سكونتگاهي استان به اين شهر سرازير مي‌شود. فاصله‌ي زياد بين شهر زنجان به عنوان نخست شهر و ساير شهرها و روستاها سبب پيدايش گسست در نظام سكونتگاهي و عدم تعادل‌هاي منطقه‌اي شده است.