بناهاي تاريخي به‌مثابۀ مدرسۀ طراحي معماري: فهم رابطۀ استادكاران معمار معاصر اصفهان با بناهاي تاريخي شهر

معماران سنتي در معماري تاريخي ايران با وجود داشتن نقشي برجسته، به‌ندرت در كانون توجه مورخان بوده‌اند و از آن‌ها ياد شده است. اين امر موجب شده كه امروزه اطلاعات بسيار محدودي از سنت‌ها، انديشه‌ها، فنون، مهارت‌ها و چگونگي زندگي حرفه‌اي آن‌ها در اختيار باشد. در دوران معاصر با شكل‌گيري مرمت مدرن، گروه جديدي از استادكاران معمار ظاهر شدند كه از يك سو با سنت‌هاي استادي‌ـ شاگردي در صنف و خانوادۀ خود پيوند داشتند و از سوي ديگر، زير نظر مرمتگران دانشگاهي و مهندسان معمار كار مي‌كردند. بدين ترتيب، اين استادان با »رجعتي ناقص «، دوباره جايگاهي براي حضور در بناهاي تاريخي و كار در كارگاه‌هاي معماري سنتي پيدا كردند. اين مقاله با مراجعه به خانوادۀ رضايت، از استادكاران معمار اصفهاني، ارتباط آن‌ها با بناهاي تاريخي را بررسي مي‌كند. براي يافتن پاسخ پرسش‌هايي نظير اينكه اين استادان چگونه با بناهاي تاريخي مواجه مي‌شوند، چه اطلاعاتي از بناهاي تاريخي در ذهن دارند و چگونه از اين اطلاعات در طراحي كارهاي جديد استفاده مي‌كنند، با انجام مصاحبه‌هاي نيمه‌ساختاريافته و باز، روش تاريخ شفاهي و همچنين مشاهده و يادداشت‌برداري ميداني از آثار و فرايندهاي طراحي و اجراي اين استادان، اطلاعات لازم گردآوري و با روش رمزگذاري و نظريۀ زمينه‌اي تحليل شده است. بر اين اساس،‌ رابطۀ استادكاران خانوادۀ رضايت با بناهاي تاريخي در اصفهان در پنج مرتبۀ ارتباط با بنا شاملِ همزيستي، روخواني، به خاطر سپردن، الهام و مرجعيت (عام و خاص) تبيين مي‌شود. تحليل اين مقوله‌ها نشان مي‌دهد كه بناهاي تاريخي يكي از مراجع مهم در جهان طراحي اين استادان هستند. استادكاران معمارِ خانوادۀ رضايت، به قلمرو ذهني‌ـ عيني از محله‌هاي عصر سلجوقي شهر اصفهان، به مركزيت محلۀ جوباره تعلق دارند كه زندگي فردي و حرفه‌اي آن‌ها را در بر مي‌گيرد. آن‌ها اين عناصر تاريخي را از كودكي نظاره كرده‌، خوانده‌، به خاطر سپرده‌ و به‌مثابۀ درس‌هايي از يك »مدرسۀ طراحي معماري «، دست‌مايۀ تجارب تازۀ خويش قرار داده‌اند.