خوانش منظر شهر اشرف ‌البلاد در دورۀ صفوي و نسبت آن با مجموعه باغ‌هاي صفوي

يكي از روش‌هاي معمول در پژوهش‌هاي باغ‌‌هاي ايراني اين است كه باغ‌ها را پديده‌اي درون‌گرا در نظر مي‌گيرند محصور در ديوارهايش و جدا از بستري كه آن را احاطه كرده است. با اين ديدگاه، برخي از ويژگي‌هاي مهم باغ‌ها ناديده گرفته مي‌شوند. از سوي ديگر، تشخيص چهرۀ اصيل شهر در منظر امروزين شهرهاي تاريخي به‌دليل تغييرات سريع شهري روزبه‌روز دشوارتر مي‌شود. اين امر ضرورت توجه به شناخت صحيح و حفاظت اصولي از منظر تاريخي اين شهرها و عناصر تشكيل‌دهندۀ آن‌ها را ايجاب مي‌كند. از آنجا كه ساختار شهر در دورۀ صفوي، بسيار تحت‌تأثير باغ‌ها و به‌خصوص باغ‌هاي شاهي بوده، پژوهش حاضر بر شناسايي روابط ميان باغ و شهر در شهر اشرف‌ البلاد صفوي متمركز شده است. هدف اين مقاله پي ‌بردن به چگونگي كيفيات روابط و پيوندهاي ميان باغ‌هاي شاهي به‌عنوان عناصر شاخص منظر شهري تاريخي شهر صفوي اشرف‌ البلاد با ساير اجزاي تشكيل‌دهندۀ آن است. براي اين منظور، از روش مطالعات تاريخي كه رويكردي كاربردي در بازيابي جنبه‌هاي پنهان اين ارتباط است، بهره گرفته شده است. در اين راستا پيگيري مرحله‌‌به‌مرحله، منطبق با مراحل شكل‌گيري شهر انجام شد. با دنبال ‌كردن اين رويكرد، ساختارهاي شهري گذشته و حال بر اساس اطلاعات مبتني بر شواهد مكتوب و ريخت‌شناسانه، مورد مقايسه و تجزيه و تحليل قرار گرفتند. نتايج اين پژوهش نمايانگر برخي از نمودهاي ارتباط ساختاري ميان باغ‌هاي شاهي و اين شهر تاريخي است كه در طول ساليان، كم‌رنگ شده است؛ از جمله جايگاه باغ‌هاي شاهي در مراحل طرح‌ريزي شهر، در ساختار شبكۀ ارتباطي شهر، در تراكم شهري و در نظام سلسله‌مراتبي حاكم بر منظر شهري. بر اساس اين نتايج، كيفياتي از پيوندهاي ميان باغ و شهر روشن مي‌شود كه معرف هويت شهر صفوي بوده‌اند و بدون آن‌ها، هم ارز‌ش‌هاي شهر مخدوش مي‌شود و هم ميراث باغ‌ها ناگفته مي‌ماند.