ساخت‌شكني «هويت» در تمثيل‌پردازي‌هاي عرفاني از منظر نظريۀ گفتمان لاكلائو و موف (مطالعۀ موردي: هويت گناهكار)

نقش زبان در ساختن هويت، از مهم‌ترين بحث‌هاي نظري مدرن در باب هويت است. نظريۀ گفتمان لاكلائو و موف نيز با پذيرش اين انگارۀ اساسي پساساختارگرايي، تأكيد مي‌كند كه »كيستي « يا »هويت «، امري نسبي و غيرذاتي است و هويت‌ها را بايد به‌مثابۀ »موقعيت‌هاي سوژگي « در يك ساخت گفتماني فهميد كه هيچ‌گاه نمي‌توانند براي هميشه تثبيت شوند. پژوهش پيش رو مي‌كوشد با ارائۀ الگوي مناسبي از بررسي هويت در متون عرفاني، با اتكا به مباني نظري و روش‌شناختي »نظريۀ گفتمان « نشان‌ ‌دهد چگونه كاربرد زبان تمثيلي در آثار عرفاني، انگارۀ »معناي واحد « يا حضور »معناي قطعي « را متزلزل مي‌كند و هويت »بندۀ گناهكار « را به‌عنوان يكي از سوژه‌هاي مهم متون عرفاني، به اشكال متفاوت بازنمايي مي‌كند. بازنمايي هويت گناهكار در تمثيل‌هاي عرفاني قرن سوم تا هفتم، در سه گفتمان اصلي دسته‌بندي مي‌شود: الف. گفتمان »دشمن و طغيانگر «: كه در آن با بازتوليد گفتمان قرآني، برخي گناهان به‌منزلۀ جنگ با خدا و گناهكار به‌منزلۀ دشمن حق بازنمايي مي‌شود؛ ب. گفتمان »بيمار و ناخلف «: با رويكردي اخلاقي، گناهكار فرزندِ ناخلف يا بيماري است كه به مراقبت بيشتر نياز دارد؛ ج. گفتمان »محبوب و خاص «: با ساخت‌شكني رابطۀ گناه و محبت، گناهكار را »غلام خاص سلطان « يا »فرزند محبوب و زيبارو « بازنمايي مي‌كند. بررسي تمثيل‌ها نشان مي‌دهد در دوران تكوين تصوف، هويت گناهكار ماهيتي بيناگفتماني دارد اما در آثار متأخرتر، به‌تدريج مفصل‌بندي تازه‌اي ارائه مي‌شود كه حاكي از تحول هستي‌شناختي مفهوم گناه از منظر صوفيه است و گاه حتي در تخاصم آشكار با ساير گفتمان‌هاي مسلط در جهان‌بيني اسلامي قرار مي‌گيرد.