نقد و توجيه نقش دليل عقلي در تفسير گزاره‌هاي حقوقي

در فرايند فهم متن، عوامل بسياري دخيل‌اند كه در اين پژوهش، نقش دليل عقلي به معناي رايج در دانش اصول استنباط به‌عنوان يكي از اين عوامل در فرايند فهم گزاره‌هاي حقوقي بررسي شده است. دليل عقلي در اصول استنباط معمولاً به‌عنوان منبع استنباط حكم مطالعه مي‌شود، اما كاركردهاي ديگري هم دارد كه نقش ادراكي و تفسيري آن از اين قبيل است. به‌كارگيري عقل در تفسير گزاره‌هاي حقوقي، از يك سو نيازمند توجيه ضرورت و تبيين آثار آن بوده و از سوي ديگر مستلزم پاسخگويي به ايرادات منتقدان است كه اين مقاله در مقام بررسي اين موارد قرار دارد. كليدي‌ترين وجه ضرورت نظريه دخالت دليل عقلي در تفسير متن قانوني حجيت دليل عقلي به‌واسطه قطع‌آور بودن آن است. از مهم‌ترين آثار پذيرش دخالت دليل عقلي به رسميت شناخته شدن دليل عقلي به‌عنوان يكي از منابع علم حقوق است و از بارزترين چالش‌ها و ايرادات وارد بر اين نظريه علاوه‌بر نبود معيار به‌منظور سنجش عقل و دليل عقلي، تعارض ميان تفسير عقلاني و نظريه تفسيري قصدگرايي مطروح در دانش هرمنوتيك است؛ با اين توضيح كه ممكن است ايراد شود كه دخالت دليل عقلي به‌عنوان عامل خارجي، مفسر را از كشف و استنباط مراد قانون‌گذار منحرف مي‌سازد. بنابراين سعي شده است ضمن رد ايراد نسبي بودن احكام دليل عقلي اثبات شود پذيرش نقش دليل عقلي در تفسير قانون، به معناي ناديده گرفتن جايگاه قانون و قانون‌گذاري نخواهد بود.