گستره وجود سيال در قلمروي هستي

حكيمان مسلمان به‌ تبع ارسطو ماده را منشأ تحولات و تغييرات اشياء معرفي نموده‌اند و ازآنجاكه آن را ملازم با جسم و جسمانيات دانسته اند، دايره وجودات متغير و سيال را به عالم جسم منحصر كرده اند. آنها براي اثبات تلازم ماده و صورت جسميه و انحصار هيولي به عالم طبيعت، ادله مختلفي اقامه نموده اند. در اين مقاله با نقد اين ادله، اين مسأله را مورد تأمل و كنكاش قرار داده ايم [تا ببينيم] با مخدوش شدن ادله مذكور، گستره وجود سيال تا چه حد بوده و دايره تحولات عالم تا كجا گسترش خواهد يافت؟ با توجه به ادله عقلي و نقلي، آنچه در نهايت حاصل‌ شده اين است كه سيلان امري مشكك بوده و ناشي از ضعف و نقص وجودي است و براين‌اساس دايره وجود سيال همه وجودات امكاني را ـ بسته به نقص و ضعفي كه دارند ـ در برگرفته و بالتبع زمان به ساحت ماوراء طبيعت تسري خواهد يافت.