سير تحولات فضايي شهر سيرجان در دوران اسلامي با اتكاء به شواهد باستان شناختي و منابع مكتوب تاريخي

سيرجان يكي از شهرهاي مهم ايالت كرمان از دورۀ ساساني تا به امروز به دليل قرارگيري بر سر راه هاي ارتباطي و موقعيت جغرافيايي مناسب، نقش بسيار كليدي در تحولات سياسي، اقتصادي و فرهنگي جنوب شرق ايران ايفاء نموده است. هر چند منابع مكتوب اطلاعات ذيقيمتي از اين شهر ارائه مي دهند، ليكن پرسش هاي زيادي درباره شكل يابي، توسعه و جابجايي ها مكاني آن در دوره هاي مختلف باقي مانده است. در پاسخ پرسش هايي از اين دست نگارندگان بر آن شدند تا ضمن بهره گيري از منابع مكتوب و نتايج بررسي هاي ميداني فشرده دشت سيرجان، روند شكل گيري و تحولات شهر سيرجان را معلوم و جابجائي هاي اين شهر در دوران اسلامي را مورد تجزيه و تحليل قرار دهند. در نتيجه پژوهش حاضر مشخص گرديد كه موقعيت مكاني شهر سيرجان در دوران اسلامي چند بار تغيير كرده تا آن كه در دوره قاجار در جاي فعلي مستقر شده است. بنا بر شواهد موجود هستۀ اوليه اين شهر به احتمال در دوره اشكاني در محوطه شهر قديم شكل گرفته و در دوره ساساني اهميت يافته و طي چند سدۀ اوليه اسلامي به عنوان مركز ايالت كرمان بوده تا اين كه در اواخر دورۀ سلجوقي از رونق افتاده و بتدريج محوطه قلعه سنگ جاي آن را گرفته است. شواهد باستان شناسانه همچنين مؤيد آن است كه قلعه سنگ در سده هاي 7 تا اواخر سده 9 ﻫ..ق مهم ترين استقرارگاه دشت سيرجان بوده، ليكن با خرابي آن به دست آق قويونلو ها از رونق افتاده و مركزيت شهر به مكاني كه امروز به باغ بميد شهرت دارد، منتقل شده است. اگرچه باغ بميد در دورۀ صفوي مهم ترين استقرار دشت سيرجان بوده، ليكن با عمران سعيدآباد در دورۀ قاجار، حاكم نشين و مركز شهري به اينجا منتقل و تا به امروز استمرار يافته است.