ارزيابي تنوع‌پذيري و شناسايي صفات مؤثر بر عملكرد لاين‌هاي اميدبخش نخود تحت شرايط تنش خشكي

اولين گام جهت موفقيت در هر برنامه به نژادي، ارزيابي تنوع ژرم‌پلاسم و برآورد پارامترهاي ژنتيكي مرتبط با تنوع در صفات مختلف مي باشد. اهداف اصلي اين تحقيق، ارزيابي 20 ژنوتيپ نخود با استفاده از روش هاي مختلف آماري، برآورد برخي از پارامترهاي ژنتيكي صفات مهم اگرومورفولوژيكي و شناسايي مهم ترين صفات مؤثر بر افزايش عملكرد دانه آن‌ها بود. جهت رسيدن به اين اهداف، آزمايشي در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار تحت شرايط ديم در مزرعه پژوهشي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان كردستان ايستگاه سنندج در سال زراعي 1392-1391 انجام شد. هرچند كه مقدار زياد مؤلفه اول و عامل اول، به عنوان «مؤلفه يا عامل عملكرد و اجزاي عملكرد»، مورد نظر بود، ولي مقدار بينابين مؤلفه دوم و عامل دوم، به عنوان «مؤلفه يا عامل رشد رويشي» پيشنهاد شد. بيشترين هم راستايي مثبت صفات با مؤلفه و عامل اول، به ترتيب مربوط به زيست توده، عملكرد دانه در بوته، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته بود كه بر اين اساس، صفات زيست توده، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته، به عنوان مهم ترين صفات مؤثر بر افزايش عملكرد دانه تحت شرايط ديم شناخته شدند. به طور معكوس، افزايش بي‌رويه صفت تعداد شاخه اصلي در بوته، بيشترين ارتباط منفي را با مؤلفه و عامل اول، يعني با عملكرد دانه، نشان داد و به عنوان نامطلوب ترين صفت با تأثير منفي بر عملكرد دانه در شرايط اين آزمايش شناسايي شد. پراكنش مطلوب ژنوتيپ ها در هر چهار ناحيه باي‌پلات ها بيانگر وجود تنوع ژنتيكي بالا در بين آن‌ها بود. از بين صفات مورد نظر، صفات وزن100دانه، زيست توده و عملكرد دانه بيشترين تنوع ژنتيكي را نشان دادند. نتايج تجزيه خوشه اي بيانگر اين بود كه خوشه دوم، به عنوان «خوشه عملكرد دانه»، داراي بيشترين فاصله ژنتيكي با اعضاي خوشه سوم بود كه انجام تلاقي بين ژنوتيپ هاي اين دو خوشه، منجر به بروز تنوع چشمگيري در اولين نسل تفرق خواهد شد. نتايج تجزيه تابع تشخيص، صحت گروه بندي تجزيه خوشه اي را به طور صددرصد تأييد نمود. طبق نتايج اين آزمايش، انتخاب براي مقدار بيشتر صفات زيست توده، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته و مقدار كمتر تعداد شاخه اصلي در بوته، منجر به بهبود عملكرد دانه تحت شرايط ديم خواهد شد. از بين صفات، وزن100دانه و زيست‌توده داراي بيشترين تنوع ژنتيكي بودند كه از اين تنوع موجود مي توان در راستاي انتخاب غيرمستقيم جهت بهبود عملكرد دانه در اين ژرم‌پلاسم و تحت شرايط ديم استفاده كرد.