تأمّلاتي در خصوص «مراحل تمدن اسلامي»؛ رهيافتي براي تمدن نوين

امروزه دغدغه تمدن نوين اسلامي، ذهن نويسندگان زيادي را به خودمشغول داشته و هر كسي مي كوشد ذيل آن،الگويي براي زندگي متعالي/ مطلوب براي ايرانيان و در سطح‌كلان تر، جهان‌اسلام شناسايي كند، اما واقعيت آن است كه ارائه الگويي قابل‌دفاع و گفتگوپذير زماني ميسر مي‌شود كه از تجربه زيسته و پيشينه تاريخي تمدن اسلامي آگاهي روشني ارائه‌شود. نشان دادن چنين تصويري البته مبتني بر هستي شناسي تمدن از يك سو و چگونگي حضور آن در حيات اجتماعي از سوي ديگر است. دسته اي از نويسندگان آگاهانه يا ناهوشيارانه به ذات انگاري و حياتمندي تمدن (نگاه آنتولوژيك)روي كرده و براي آن مراحلي چون تكون و پيدايي، رشد و بالندگي، گسترش و شكوفايي، و افول و انحطاط را تصور كرده و بر پايه آن خوش بينانه به شكوفايي و رشد دوباره آن و حركت به سوي تمدن نوين اسلامي دل بسته اند. مقاله حاضر با رويكردي انتقادي و به روش توصيفي مقايسه اي مي كوشد تا به اين پرسش كانوني پاسخ دهد كه آيا تمدن اسلامي به مثابه وصف در مسير تاريخي خود داراي مراحل قابل شناسايي بوده يا نه و در هر صورت چگونه مي توان به سوي تمدن نوين اسلامي گام برداشت؟‌ فرضيه اصلي نوشتار آن است كه تمدن اسلامي به مثابه نوع زيست اجتماعي و فرايندي در مسير شدن، مراحل مشخصي را طي نكرده و رسيدن به بهترين نوع آن/ تمدن نوين اسلامي نيز امري محتوم و از پيش تضمين شده نيست،‌ بلكه در سايه اصلاح جامعه و ارتقاي فضيلت و معرفت در آن، تحقق پذير است.