معرفي شاخص آسيب‌پذيري سيل (FVI) به‌عنوان ابزاري در مديريت بحران سيل

پيش زمينه و هدف: سيل يكي از مخرب‌ترين بلاياي طبيعي است كه هر ساله تلفات جاني و مالي در پي دارد. اثرات مخرب سيل‌ در اثر تغييرات آب و هوايي و افزايش تحولات اقتصادي و اجتماعي بيشتر نمود پيدا كرده است. به ‌دليل تعرض انسان به حريم رودخانه‌ها، آسيب‌پذيري‌هاي اجتماعي و زيرساختي نيز افزايش يافته است. بنابراين، در حال حاضر براي پيشگيري از وقوع خسارات بيشتر به سيستم‌هاي اكولوژيكي و سرمايه‌هاي مختلف سيماي سرزمين از جمله سرمايه‌ انساني، ارزيابي آسيب‌پذيري سيل به‌عنوان يك بخش اساسي در برنامه‌ريزي منطقه‌اي و نيز مديريت سيلاب، بيش از پيش ضرورت يافته است. در همين راستا، مطالعه حاضر با هدف ارائه مفاهيمي از سيل و آسيب‌پذيري آن و نيز تشريح يكي از روش‌هاي مهم ارزيابي آسيب‌پذيري تحت عنوان شاخص آسيب‌پذيري سيل (Flood Vulnerability Index) تدوين شده است. روش: در تحقيق حاضر از روش مطالعه كتابخانه‌اي و بر مبناي جستجو در مقالات و منابع منتشر شده در زمينه سيلاب و نيز برآورد خسارات ناشي از آن استفاده شده است. علاه بر اين، رويكردهاي مناسب در ارزيابي آسيب‌پذيري، از مطالعات استخراج گرديده است. در اين راستا، شاخص‌هاي مورد استفاده در محاسبه شاخص آسيب‌پذيري سيل، مورد مقايسه و بحث قرار گرفتند. در نهايت با در نظر گرفتن مزايا و معايب روش‌هاي استفاده شده در مطالعات، روش مناسب در بررسي آسيب‌پذيري سيل از جنبه‌هاي مختلف، تبيين گرديد. يافته‌ها: بر اساس نتايج، در رويكردهاي مورد استفاده در ارزيابي آسيب‌پذيري سيل از شاخص‌هايي در شش مولفه اصلي هواشناسي، هيدرلوژيكي، طبيعي، اجتماعي، اقتصادي و سرمايه‌گذاري استفاده گرديده است. شاخص‌ها در هر مولفه، بر اساس ابعاد موثر بر سيلاب شامل حساسيت، در معرض قرار گرفتن و تاب‌آوري مورد استفاده قرار مي‌گيرند. همچنين، استفاده از شاخص‌ها بر اساس هدف و نيز داده‌هاي موجود متفاوت است. علاوه بر اين، ارزيابي بحران سيل در مقياس‌هاي مختلف مكاني در روش FVI با اولويت‌بندي مناطق از لحاظ درجه آسيب‌پذيري، روش مناسبي به نظر مي‌رسد. نتيجه‌گيري: در مجموع، در صورت استفاده از رويكرد ارزيابي آسيب‌پذيري سيلاب در صورت وجود داده، همه مؤلفه‌هاي اثرگذار بر عوامل تشكيل و تاب‌آوري و خسارات سيل در نظر گرفته خواهد شد. شاخص آسيب‌پذيري سيل (FVI) با در نظر گرفتن عوامل مرتبط با سيلاب، ديدگاهي منطقي با جزئيات مهم در زمينه تصميم‌گيري و سياست‌گذاري‌هاي كلان و محلي نسبت به ميزان آسيب‌پذيري سيلاب را در يك منطقه فراهم مي‌نمايد. اين شاخص براي هر يك از مولفه‌ها، معيارهايي را در سطح در معرض بودن، حساسيت و تاب‌آوري ارائه مي‌دهد كه از مفاهيم اصلي در ارزيابي مخاطره سيل مي‌باشد. با استفاده از رويكرد مذكور مي‌توان در مناطق مختلف، ميزان آسيب‌پذيري سيل را محاسبه نمود كه مبناي اولويت‌بندي در مديريت بحران و نيز اقدامات كنترلي در راستاي كاهش اثرات مخرب اين پديده است. با توجه به وقوع گسترده سيلاب‌ها در مناطق مختلف كشور، استفاده از اين رويكرد مي‌تواند زمينه شناسايي مناطق آسيب‌پذير را فراهم نموده و با اعمال اقدامات مديريتي و برنامه‌ريزي اصولي در جهت كاهش خسارات و كنترل سيلاب گام برداشت.