مباني نظري «فنا» از نظر امام خميني(قدّس سرّه) و مايستر اكهارت

امام خميني(قدّس سرّه) و مايستر اكهارت، دو تن از عارفان مشهور مسلمان و مسيحي هستند و در تفكر عرفاني آنها نفس سالك در‌نهايت در وجود خداوند فاني مي‌شود. بر اين اساس، در مقاله پيش‌ رو به اين پرسش پرداخته‌ايم كه آيا آموزۀ فنا در آراي اين دو متفكر مباني مشتركي دارد؟ بررسي تطبيقيِ تفكر آنها به صورت تحليلي استنباطي و با هدف شناخت چيستي فناي نفس صورت گرفته است. تجرد نفس مبناي مشترك در آراي اين دو انديشمند است كه زمينۀ تبيين فناي معرفتي نفس را فراهم مي‌آورد. سفر نفس در آراي امام خميني(قدّس سرّه) و اكهارت با قدم عشق آغاز مي‌شود. از نظر امام خميني(قدّس سرّه)با تجلّي الوهيت (در مقام احديت)، فنا و تحول در نفس سالك رخ مي‌دهد؛ در‌حالي‌كه فنا نزد اكهارت در مرتبۀ واحد كه فراتر از مرتبۀ الوهيت و فراتر از مرتبۀ وجود است صورت مي‌گيرد. به هر حال تجلّي الوهيت و شهود آفريدگار در مرتبۀ الوهيت يا در مرتبۀ واحدِ اكهارتي كه از نظر امام خميني(قدّس سرّه) مرتبۀ تعين الهي و واحديت است، رخ مي‌دهد؛ بنابراين فنا تحول معرفتي و وجودي نفس و تأثير‌پذيري آن از اسما و صفات الهي است؛ نه نابودي نفس. رهاورد مهم فناي نفس، «شهود وحدت وجود» در آراء اين دو متفكر است و تهي‌وارگي نفس از غير‌خداوند به هنگام شهود ديگر نتيجۀ بنيادي به شمار مي‌آيد.