تأثير برخي تركيبات سمي گياهي و ايميداكلوپرايد بر پارامتر‌هاي بيو‌شيميايي سر‌خرطومي‌حنايي‌خرما (Rhynchophorus ferrugineus Olivier)

امروزه مبارزه با سرخرطومي حنايي خرما بعنوان آفت قرنطينه اي و مخرب نخلستان ها بدليل تغذيه از قسمت هاي داخلي تنه درخت، صرفاً به مبارزه شيميايي محدود گرديده كه كاربرد بي رويه آفت كش هاي مختلف مانند ايميداكلوپرايد باعث بروز مقاومت اين حشره شده است. در اين پژوهش اثر كشندگي تركيبات سمي گياهي شامل اسانس سير و متابوليت هاي ثانويه ي آن (دي آليل دي سولفايد، دي آليل تري سولفايد) و اسانس اكاليپتوس و متابوليت‌هاي ثانويه آن (1و8سينئول، آرومادندرن) بر فعاليت آنزيمي (استرازهاي عمومي، گلوتاتيون استرانسفراز، استيل كولين استراز) سرخرطومي حنايي‌خرما مطالعه و با ايميداكلوپرايد (فرم تجاري و ماده تكنيكال) مقايسه شدند. حشرات بالغ (نر و ماده) از نخلستان‌هاي آلوده سراوان جمع آوري و در آزمايشگاه (3±25 درجه سلسيوس، رطوبت نسبي 5±60 درصد و دوره نوري 12:12 ساعت تاريكي: روشنايي) پرورش يافتند. آزمايش هاي زيست سنجي روي لاروهاي همسن (سن دوم) انجام شد. اثرات سمي تمام تركيبات سمي به طور جداگانه و در حالت هاي اختلاط دوگانه بررسي شدند. همچنين اثر حالت هاي اختلاط دوگانه و مقادير LC25 و LC50 وضعيت انفرادي هر تركيب سمي بر ميزان فعاليت آنزيم هاي اشاره شده در 24 ساعت پس از تيمار ارزيابي شد. مقادير غلظت كشنده بيست و پنج درصد (LC25) و غلظت كشنده پنجاه درصد (LC50) براي اسانس سير، دي آليل دي سولفايد، دي آليل تري سولفايد به ترتيب برابر با 9.23 و 23.61 ، 2.33 و 4.64 ، 2.75 و 5.01 ميكروليتر بر ميلي ليتر ؛ براي اسانس اكاليپتوس، 1و8سينئول، آرومادندرن به ترتيب برابر با 12.46 و 33.41 ، 4.26 و 7.83 ، 3.68 و 7.84 ميكروليتر بر ميلي ليتر و براي فرم تجاري و ماده تكنيكال ايميداكلوپرايد به ترتيب برابر با 0.012 و 0.025 و 0.009 و 0.004 ميكروليتر بر ميلي ليتر تعيين شدند. اختلاط دوگانه LC50+LC50 شامل دي آليل تري سولفايد+ ماده تكنيكال ايميداكلوپرايد ، دي آليل تري سولفايد+ آرومادندرن ، دي آليل تري‌سولفايد+ 1و8سينئول ، دي آليل دي سولفايد+ ماده تكنيكال ايميداكلوپرايد ، دي آليل دي سولفايد+ آرومادندرن ، دي آليل دي سولفايد+ 1و8سينئول اثرات هم افزايي داشتند. نتايج، افزايش معني دار فعاليت استرازهاي عمومي و گلوتاتيون استرانسفراز را در لاروهاي تيمار شده با وضعيت انفرادي تركيبات سمي و حالت هاي اختلاط دوگانه كاهش فعاليت گلوتاتيون اس ترنسفراز را سبب شدند. كاهش معني دار فعاليت استيل كولين استراز در همه تيمارها مشاهده شد. نتايج نشان داد كه كمترين و بيشترين غلظت تركيبات سمي مورد مطالعه براي 50 درصد مهار آنزيم استيل كولين استراز با غلظت 0.328 ميكروليتر بر ميلي ليتر اختلاط دوگانه دي‌آليل تري سولفايد+1و8سينئول و 4.485 ميكروليتر بر ميلي ليتر اسانس سير بدست آمد. همچنين نتايج نشان داد كه بيشترين (80.30 درصد) و كمترين (6.50 درصد) ميزان مهار استيل كولين استراز به ترتيب توسط غلظت 2 ميكروليتر بر ميلي ليتر دي آليل تري سولفايد+1و8سينئول و غلظت 0.1 ميكروليتر بر ميلي ليتر فرم تجاري ايميداكلوپرايد بدست آمد. عليرغم كنترل بهتر سرخرطومي حنايي خرما پس از تيمار با ايميداكلوپريد در مقايسه با تركيبات سمي گياهي (اسانس ها و متابوليت هاي ثانويه)، مقاومت در برابر اين آفت كش به دليل قرار گرفتن در معرض طولاني مدت به اثبات رسيده است. بنابراين باتوجه نتايج اثرات هم افزايي متابوليت هاي ثانويه با هم يا حتي با ايميداكلوپرايد، كاهش فعاليت آنزيم هاي سم زدا و همچنين استيل كولين استراز مشاهده شد كه بيانگر اين نكته كليدي است كه آنزيم ها قادر به حذف حالت هاي اختلاط دوگانه از همولنف سرخرطومي حنايي خرما نبوده اند، در نتيجه مي توانند در مديريت اين آفت نقش موثري ايفا نمايند. همچنين، براي افزايش كارايي متابوليت هاي ثانويه نياز است تا انواع فرمولاسيون هاي آنها مانند نانوفرمولاسيون ها جهت افزايش پايداري آنها در محيط مورد ارزيابي قرار گيرد. با توجه به كارآيي بالاي حالت هاي اختلاط دوگانه تركيبات سمي بر فيزيولوژي سرخرطومي حنايي خرما، مي توان با آزمايش هاي تكميلي در سطح نخلستان ها به امكان جايگزيني آنها با آفت كش اميدوار بود.