توليد مفاهيم پايه: گامي اساسي براي تأسيس روانشناسي اسلامي

Generating Basic Concepts: A Basic Step to Establishing Islamic Psychology

هدف از پژوهش حاضر، چگونگي توليد «مفاهيم پايه» به عنوان گامي اساسي در تأسيس روانشناسي اسلامي است. روش اين پژوهش از نوع تحقيقات كيفي است كه با نگرشي توصيفي- تحليلي به منابع ديني و دستاوردهاي روانشناختي صورت گرفته است. يافته‌هاي پژوهش بدين قرارند: 1. هر نظامواره فكري، «مفاهيم پايه» مختص به خود دارد كه متناسب با اهداف و مبادي فلسفي همان نظامواره است؛ 2. يكي از گام‌هاي اساسي براي پاسخ به پرسشهاي تحقيقاتي، شناسايي مفاهيم تأثيرگذار و تبديل آنها به «مفاهيم پايه» طي فرايندي مشخص است؛ 3. هر مفهوم پايه، داراي تعريف نظري و عملياتي، مرزبندي با مفاهيم مشابه، قابليت‌ها و ظرفيتهاي مشخص و مورد توافق متخصصان آن رشته است؛ 4. فراهم نمودن مجموعه‌اي از مفاهيم پايه، موجب بينياز شدن از به عاريت گرفتن مفاهيم پايه، از ساير نظاموارههاي علمي، براي تبيين پديده‌ها مي‌گردد؛ 5. از طريق كشف ارتباط بين مفاهيم پايه مي‌توان به تبيين پديده‌ها و/يا نظريهپردازي پرداخت. در نهايت، براي عملياتي نمودن روش معرفيشده، سه مفهوم «تعلق»، «اخبات» و «شكرگزاري»، كه به صورت بالقوه، قابليت تبديل شدن به «مفهوم پايه» در روانشناسي را دارند، به عنوان سه نمونه معرفي مي‌شوند. نتيجه اينكه يكي از گام‌هاي اساسي براي تأسيس روانشناسي اسلامي، توليد «مفاهيم پايه» است.

The purpose of the present study is to find out how to create "basic concepts" as an essential step in establishing Islamic psychology. The method of this research is a qualitative research that has been conducted with a descriptive-analytical approach to religious sources and psychological findings. The findings of the research are as follows: 1) Every intellectual paradigm has its own "basic concepts" which is in line with its goals and philosophical foundations; 2) One of the basic steps to answer research questions is to identify effective concepts and turn them into "basic concepts" in a clear process; 3) Each basic concept has a theoretical and operational definition, specified capabilities and capacities; is bounded by the same concepts and agreed by the specialists of that field; 4) Providing a set of basic concepts makes it unnecessary to take on basic concepts from other scientific paradigm, to explain phenomena;.5) By discovering the relationship between basic concepts, one can explain phenomena and / or theorize. Finally, for the operation of the proposed method, the three concepts of "belonging", "alert" and "thankfulness", which potentially have the potential to become the "basic concept" in psychology, are introduced as three examples. The result is that one of the basic steps in establishing Islamic psychology is the production of "basic concepts".