مباني روان‌شناختي و جامعه‌شناختي معروف و منكر با استناد به مفاهيم قرآني (طرحي نو در جهت توليد علوم انساني مبتني بر معارف اسلامي)

Psychological and Sociological Principles of Good and Bad on the Basics of Quranic Concepts (A New Approach to Islamic Social Science)

در اين مقاله با استفاده از اصول و مفاهيم مستخرج از قرآن كريم به تدوين مباني جامعه‌شناختي و روان‌شناختي معروف و منكر پرداخته‌‌ايم. بدون شك هر علم اسلامي مي‌بايد مستند به قرآن كريم باشد. به‌عبارت‌ديگر، ملاك صحت‌انديشمندان در تدوين علوم اسلامي، قرآن كريم است. معروف و منكرهاي ديني از مقوله ارزش‌ها و هنجار‌هاي جامعه اسلامي مي‌باشند كه يكي از موضوع‌هاي اصلي مورد مطالعه در رشته جامعه‌شناسي‌اند. اين نوع از مطالعه به‌عنوان شيوه‌اي نو در جهت توليد علوم انساني اسلامي براي نقد و بررسي‌انديشمندان اسلامي ارائه مي‌گردد. ابزار شناخت در قرآن كريم حس و عقل و قلب معرفي شده‌اند. حس، جمع‌آوري اطلاعات مي‌كند؛ عقل، جمع‌بندي و تحليل مي‌كند؛ و قلب، باور مي‌كند كه بر اساس آن رفتار شكل مي‌گيرد. شناخت معروف و منكر در طبيعت و فطرت انسان نهفته است و با انسان متولد مي‌شود. ‌همان‌طور كه مي‌توانيم با امكانات فيزيكي چشم، رنگ‌ها را تشخيص دهيم و با اين قدرت متولد مي‌گرديم، قوه تميزِ درست از غلط نيز با ما متولد مي‌شود و مي‌توانيم معروف و منكر واقعي را بشناسيم. اما در جريان اجتماعي شدن معروف و منكر‌هاي مشهور اجتماعي به‌تدريج خود را به انسان‌ها تحميل مي‌كنند و اي بسا كه غالب بر قوه تميز طبيعي يا به‌عبارتي فطري انسان‌ها شوند. اگر معروف و منكر‌هاي اجتماعي با معروف و منكر‌هاي فطري مطابق باشند، به‌راحتي اين درك اجتماعي مورد تأييد هر فرد قرار مي‌گيرد، اما اگر معروف و منكر اجتماعي با معروف و منكر فطري مطابق نباشد، به‌تدريج فرد خود را متقاعد مي‌سازد تا همرنگ جامعه شود. اما هستند كساني بيداردل كه در چنين مواقعي همرنگ جامعه نشده و به نداي وجدان خود عمل مي‌كنند. پيغمبران الهي براي تذكر معروف و منكر‌هاي حقيقي مبعوث مي‌شوند و به تشخيص انسان‌هاي بيداردل كمك مي‌نمايند. در اين مقاله تلاش ما بر اين است تا مكانيسم يا سازوكار رشد فردي را در جريان جامعه‌پذيري بيان كنيم و تعارضات و هماهنگي‌هاي معروف و منكر فردي يا فطري و اجتماعي را بيان داشته نحوه تعامل ميان آنان را بيان داريم.

Investigating Quranic principles, this article is dealing with social psychological basis of religious good and bad. Undoubtedly, all Islamic Knowledge should be in accord with and verify by Quran-e Karim. In sociological terms religious good and bad are norms and values in Islamic society. In this study we aim to introduce a new approach in Islamic social science to be viewed and reviewed by Islamic thinkers. Senses, reasoning and intuition are three epistemological instruments due to Quran. Senses are for data gathering, reasoning is for proofs and analysis and intuition is for accepting, which we act according to it. Understanding good and bad is an inborn natural ability for human beings; the same as inborn understanding of colors by eyes. Therefore, we are able to recognize actual good and bad. In socialization proses cultural social good and bad present to us mostly as natural and even inborn. If social good and bad are in accordance with inborn ones they will be confessed easily. On the contrary, if they are not in accord with inborn good and bad, normally, one will get along with the social ones gradually through the mechanism of social adaptation. Off course there are some virtue persons who accept their inner voice. Prophets are those who introduce religious good and bad to help the virtue persons. In this article we try to explain the mechanism of harmony as well as contradiction between individual and social good and bad with inborn ones, and the manner they dell with each other in socialization process.