روش‌ مدل‌يابي مفاهيم و سازه‌هاي روان‌شناختي از متون اسلامي (قرآن و حديث)

فاقد عنوان لاتين

براي دستيابي به پيشرفت علمي در علوم‌ انساني اسلامي، ازجمله روان‌شناسي اسلامي، نياز به بنيان‌‌نهادن و توسعۀ روش‌هاي پژوهش در اين حوزه است. با طراحي روش‌هاي ساخت‌يافته و نظام‌مند، با اتكا به شيوه‌هاي اجتهادي و فهم متون اسلامي و حاكم‌كردن نگرش سيستمي و ساختاري مي‌توان در تحليل مسائل پيچيدۀ انساني و كشف واقعيت‌هاي روان‌شناختي بسيار مؤثر عمل كرد و زمينۀ نظريه‌پردازي را با توجه به منابع وحياني اسلامي فراهم كرد. اين امر نيازمند گام‌برداشتن در حوزۀ پژوهش‌هاي پيشرفتۀ مدل‌يابي و تبيين سازوكار روابط ميان سازه‌ها در يك شبكۀ منسجم سازواره‌اي است. براي انجام اين پژوهش كه از نوع «بنيادي» و «توسعه‌اي» است و به لحاظ راهبردي از نوع «توصيفي‌ـ‌تحليلي» است، به مقتضاي هر مرحله از گردآوري و پردازش اطلاعات از «روش اسنادي» و «روش تحليل محتواي كيفي» بهره گرفته شد. براي رسيدن به اهداف اين پژوهش، با بهره‌مندي از روش‌‌ها و تكنيك‌هاي برون‌ديني (مانند روش‌هاي معناشناختي و چندمتغيري)، كوشيديم مبتني‌بر مباني روش‌شناختي پارادايمي و براساس پارادايم اجتهادي و بهره‌مندي از روش‌هاي درون‌ديني و با به‌كارگيري تمام ظرفيت‌هاي روش‌هاي اجتهادي، اعم از اصول فقه و استنباط و روش‌هاي فهم متن (تفسيري و حديثي)، براي فهم گزاره‌هاي اسلامي به طراحي روش مدل‌يابي مفاهيم و سازه‌هاي روان‌شناختي از آن‌ها بپردازيم. در نتيجۀ اين پژوهش، به «روش مدل‌يابي اسلامي‌ـ‌روان‌شناختي» كه داراي فرايند نظام‌مندِ متشكل از مراحل چهارگانۀ مفهوم‌پردازي، صورت‌بندي، اعتبارسنجي و تبيين و تفسير مدل است دست يافتيم كه خود دربردارندۀ شش گامِ مسئله‌شناسي و فرضيه‌پردازي، فهم‌پژوهي و استخراج مفاهيم از متون اسلامي، بسط مفهومي مدل، طراحي و ساخت مدل مفهومي، اعتباريابي و تبيين و تفسير نتايج مدل‌يابي است. اجراي موفق اين روش در يك نمونه و در عالي‌ترين سطح مدل‌يابي‌ پيچيده، يعني از نوع «مدل ميانجيِ تعديل‌شده»، نشانگر كارايي آن بود. از دستاوردهاي ديگر اين پژوهش تنقيح و بهبود «روش فهم روان‌شناختي متون اسلامي» و كاربست متناسب نرم‌افزار تحليل كيفي اطلس‌تي (ATLAS.ti) در افزايش دقت و قوت روش كنوني است. درنتيجه، اين روش مي‌تواند بر نظام‌مندي، قابليت داوري و اعتبار پژوهش‌هاي علوم انساني از متون اسلامي بيفزايد.