تأثير مكتب ابن‌عربي بر فهم شيعي در موضوع گستره علم امام: مقايسه آراي سيد مرتضي و ابن‌ابي‌الجمهور

آراي عرفاني ابن‌عربي و شاگردانش در پرداختن به مقوله انسان كامل، ولايت و علم در سپهر تأملات دانشمندان شيعه و ناظر به نسبت امام و علم، به عرصه‌اي متفاوت با منظر متكلمان شيعه متقدم وارد شد. غير از گروهي از علماي شيعه كه درباره علم امام سكوت كرده‌اند متقدمان از علماي شيعه در باب علم امام اين نگرش را پذيرفته و معتقدند گرچه علم امام كامل است، اما دامنه علم واجب امام، فقط در حيطه مسائل دين و احكام است و علم امام به ساير علوم، فنون و اخبار ملازمه‌اي با امامتش ندارد. بعدها و تحت تأثير رواج افكار عارفان، مخصوصاً ابن‌عربي، گروهي از انديشمندان شيعه معتقد شدند علم امام مطلق است. برخي از متكلمان شيعه، خصوصاً سيد حيدر آملي، با واردكردن آموزه‌هاي ابن‌عربي و مكتب وي در تبيين ساختار اعتقادي شيعه زمينه را براي پديدآمدن تلفيق فكري كلام، فلسفه و عرفان در حكمت متعاليه فراهم كردند. با تشريح آموزه‌هاي ابن‌عربي و مطرح‌كردن ولايت شيعي و تبيين آن به همت شارحان شيعي وي، متكلماني نظير ابن‌ابي‌الجمهور با مبنا قراردادن اين تعاليم در مسئله علم امام با بيان علم لدني و تعميم آن در همه مراتب، علم امام را مطلق دانسته‌اند. در اين نوشتار كوشيده‌ايم به روش توصيفي‌تحليلي در مكتب بغداد با محور قراردادن آراي سيد مرتضي از يك سو و تأثير مكتب ابن‌عربي در فهم عميق معارف در متكلمان شيعه با محوريت آراي ابن‌ابي‌الجمهور و با تأكيد بر كتاب مجلي مرآه المنجي، از سوي ديگر، گستره علم امام را تبيين كنيم.