كرونا و تعطيلي زيارت: گزينش وب از تفسير در مواجهه با قطع دسترسي به مكان مقدس

با شيوع كوويد19 در اواخر سال 1398، براي جلوگيري از شيوع بيماري، اماكن مقدس و مناسك جمعي در اكثر نقاط دنيا، و نيز ايران، براي مدتي نامعلوم تعطيل شد. از جمله مقاصد زيارتي همچون مشهد كه از محبوب‌ترين زيارتگاه‌هاي ايرانيان بودند دسترس‌ناپذير شدند. اين وضعيت تجربه‌اي را براي زائران ايراني ايجاد كرد كه پيش‌تر در حافظۀ جمعي و دين زيستۀ ايرانيان معاصر بي‌سابقه بود. اين شرايط، مرزهاي امر قدسي و عرفي، و محدودۀ عامليت امر قدسي و عرفي را به‌شدت مسئله‌مند كرد. با توجه به اينكه چنين رخداد و تجربه‌اي در مطالعات جامعه‌شناسي دين در ايران تا كنون مورد بررسي قرار نگرفته، در پژوهش حاضر، ضمن تحليل 14 مصاحبۀ نيمه‌ساخت‌يافته، تجربۀ زائران مستمر از امر قدسيِ تجسديافته در مكان مقدس در زماني واكاوي شد كه مكان مقدس به دليل شيوع بلاي طبيعي تهديدكنندۀ بقا به مدت نامعلومي رسماً از دسترس خارج شده بود. در اين پژوهش سه موضع متفاوت در برابر تعطيلي حرم در بين مشاركت‌كنندگان شناسايي شد: موافقان، مخالفان، و مخالفان محافظه‌كار. بررسي تجربۀ عاطفي مشاركت‌كنندگان حاكي است آنها عواطف متناقضي را تجربه كردند. در بررسي مواجهۀ شناختي مشاركت‌كنندگان مشخص شد موافقان تعطيلي حرم در برخورد با ناهماهنگي شناختي و تهديد هويت ديندارانه‌شان راهبردهايي را اتخاذ كردند كه عمدتاً بر بازتعريف، بازتفسير، گزينش، و برجسته‌سازي بعضي خوانش‌هاي الهياتي و فقهي در مقابل برخي ديگر از خوانش‌ها و فهم‌ها بود به طوري كه بتوانند چالش‌هاي فوق براي دينداري‌شان را حل و فصل و تعديل كنند. اقليت مخالفان، با تفسيري تقديرگرايانه، حكومت و موافقان تعطيلي را به اصيل و صادق نبودن در ارادت به امام و محافظه‌كاري / مصلحت‌انديشي سياسي متهم مي‌كردند. معدود مخالفان محافظه‌كار نيز به دليل اهميت و جهۀ جهاني و سياسي حكومت شيعي، به رغم نارضايتي، اين مصلحت‌انديشي را درك مي‌كردند. در نهايت، مواجهۀ عملي زائران با اين ممنوعيت توصيف شده است.