مطالعه و تحليل شهرسازي غزنه در دوره غزنويان براساس منابع تاريخي و مطالعات باستان‌شناسي

غزنه كهن با پيشينه فرهنگي غني، منطقه‌اي است باستاني كه در شرق ايران فرهنگي قرار دارد. اين منطقه از قرن سوم تا ششم هـ. ق. تحولات بزرگ سياسي، اجتماعي و فرهنگي را به خود ديده و در گذر زمان عرصه‌ تاخت‌وتاز سلسله‌هاي قدرتمند بوده است. در منابع تاريخي، همواره از غزنه به‌عنوان يكي از گذرگاه‌هاي اصلي در حد واسط خراسان و هند ياد شده است. هدف از اين پژوهش، بررسي مهم‌ترين آثار غزنه در عهد غزنويان با تكيه ‌بر شواهد باستان‌شناسي و منابع تاريخي است. مهم‌ترين ويژگي‌هاي شهرسازي غزنه و سهم اين شهر از فتوحات غزنويان در شكوفايي و رونق آن، اصلي‌ترين پرسش‌هاي اين پژوهش است كه بايد به آن پاسخ داده شود. پژوهش پيش رو، به روش تاريخي ـ توصيفي ـ تحليلي و بر اساس منابع كتابخانه‌اي صورت گرفته است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه از جمله دلايلي كه موجب شد اين شهر در دوره‌ فرمانروايي حاكمان غزنوي متحول شود، ثروت هند بوده كه جايگاه ويژه‌اي در شكوفايي اقتصادي، فرهنگي و شهرسازي غزنه داشته است. موقعيت غزنه بر سر راه تجاري هند، با بازارها و كاروانسراها، آن را به‌عنوان يك بارانداز تجاري مطرح كرده بود. اين شهر در سده‌هاي نخستين اسلامي با توجه به شكل‌گيري حكومت مستقل ترك نژاد غزنوي، شاهد تحولات هنري و شهرسازي ويژه‌اي بوده است؛ احداث ميدان اجتماعات، كاخ‌ها، مناره‌ها، باغ‌هاي حكومتي و خصوصي و مساجد باشكوه از جمله اين موارد است. بنابر نتايج تحقيق، غزنه كهن در شمال شرقي، جنوب شرقي و غربي شهر امروزي غزنه گسترده بوده است.