واكاوي تبديلِ گفتمانِ مكتوبِ غزوه خيبر به گفتمان بصري در كتاب طوفان البكاء (مطالعه موردي آثار ميرزا علي-قلي خويي)

تصويرسازي در كتاب‌هاي چاپ سنگي از اواسط دوره قاجار با انتشار قانون نشان (1252ق/ 1836م) آغاز و در اندك زماني به‌صورت گسترده در اكثر كتاب‌هاي اين دوره به‌ويژه با درون‌مايه ادبيات در شاخه‌هايي همچون عاميانه، حماسي، عاشقانه و مذهبي ادامه يافت. در اين بين طوفان‌ البكاء اثر جوهري با درون‌مايه مذهبي يگانه اثري محسوب مي‌گردد كه در پي خواستِ فزاينده جامعه از سوي ناشران بيش از شصت بار با تكنيك چاپ سنگي به‌صورت مصور منتشر گرديد و گرچه اين كتاب در هر چاپ، بنا به دلايل گوناگون در تعداد مجالس مصور داراي تفاوت بود، اما يكي از مجالس كه در اكثر اين نسخه‌ها وجود دارد، تصوير «محاربه حضرت علي(ع) با مرحب خَيبَري» است. هدف از اين پژوهش پاسخ به اين پرسش است كه ميرزا علي‌قلي‌ خويي به‌عنوان چهره شاخص در تصويرسازي اين كتاب (3 نسخه چاپ سربي و 4 نسخه چاپ سنگي) تا چه ميزان تحت تأثير روايات تاريخي و حديثي و گاه بازتاب نسبي آن در اشعار (گفتمانِ مكتوب) در خلق تصويرِ مذكور (گفتمانِ بصري) بوده است. يافته‌ها مبتني بر مطالعه كتابخانه‌اي و تحليلِ تطبيقي روايات و تصاوير حاكي از آن است كه در كنار ساير موضوعاتِ مؤثر در تصويرسازي اين مجلس، گفتمانِ مكتوب عاملي الهام‌بخش و ساختاري براي خويي بوده است، چنانكه اين جريان را مي‌توان در بُن‌مايه تصاوير و نيز خط سيرِ تصويرسازي اين مجلس شاهد بود، هرچند در اين بين، گاه گفتمان شيعي، موجب تغييراتي جزئي در گفتمان بصري را ايجاد كرده است. از اين منظر، تصوير به‌عنوان محملي جهت ترجمه گفتمانِ مكتوب به گفتماني بصري براي مخاطبينِ عامه اين كتاب محسوب مي‌گرديده است. تصويرسازي در كتاب‌هاي چاپ سنگي از اواسط دوره قاجار با انتشار قانون نشان (1252ق/ 1836م) آغاز و در اندك زماني به‌صورت گسترده در اكثر كتاب‌هاي اين دوره به‌ويژه با درون‌مايه ادبيات در شاخه‌هايي همچون عاميانه، حماسي، عاشقانه و مذهبي ادامه يافت. در اين بين طوفان‌ البكاء اثر جوهري با درون‌مايه مذهبي يگانه اثري محسوب مي‌گردد كه در پي خواستِ فزاينده جامعه از سوي ناشران بيش از شصت بار با تكنيك چاپ سنگي به‌صورت مصور منتشر گرديد و گرچه اين كتاب در هر چاپ، بنا به دلايل گوناگون در تعداد مجالس مصور داراي تفاوت بود، اما يكي از مجالس كه در اكثر اين نسخه‌ها وجود دارد، تصوير «محاربه حضرت علي(ع) با مرحب خَيبَري» است. هدف از اين پژوهش پاسخ به اين پرسش است كه ميرزا علي‌قلي‌ خويي به‌عنوان چهره شاخص در تصويرسازي اين كتاب (3 نسخه چاپ سربي و 4 نسخه چاپ سنگي) تا چه ميزان تحت تأثير روايات تاريخي و حديثي و گاه بازتاب نسبي آن در اشعار (گفتمانِ مكتوب) در خلق تصويرِ مذكور (گفتمانِ بصري) بوده است. يافته‌ها مبتني بر مطالعه كتابخانه‌اي و تحليلِ تطبيقي روايات و تصاوير حاكي از آن است كه در كنار ساير موضوعاتِ مؤثر در تصويرسازي اين مجلس، گفتمانِ مكتوب عاملي الهام بخش و ساختاري براي خويي بوده است، چنانكه اين جريان را مي توان در بُن مايه تصاوير و نيز خط سيرِ تصويرسازي اين مجلس شاهد بود، هرچند در اين بين، گاه گفتمان شيعي، موجب تغييراتي جزئي در گفتمان بصري را ايجاد كرده است. از اين منظر، تصوير به عنوان محملي جهت ترجمه گفتمانِ مكتوب به گفتماني بصري براي مخاطبينِ عامه اين كتاب محسوب مي گرديده است.