ماهيت، كاركرد و سبب تأثير اسم اعظم: بازخواني و گونه‌شناسي نگرش‌ها

اين باور در ميان مسلمانان رواج گسترده دارد كه خداوند را نامي پنهان از همگان است، جز خواص كسي از آن آگاه نيست، هركه بتواند خدا را با يادكرد آن بخواند سريع به خواسته‌اش مي‌رسد، و تصرفات خارق‌العاده در عالم هستي تنها با كاربرد آن ممكن مي‌شود. مسلمانان از گذشته‌هاي دور اين نام را «اسم اعظم» خوانده، و درباره ماهيت و خواص و نحوه كشف و كاربرد آن سخنان متفاوت گفته، و حكايات بسيار نقل كرده‌اند. مطالعه پيشِ‌‌رو كوششي به منظور مرور و دسته‌بندي همين آراء و بازنمون دورنمايي از نگرش‌هاي رايج در فرهنگ اسلامي به اسم اعظم است؛ كوششي كه مي‌تواند گامي نخستين براي بازشناسي تاريخ انگاره اسم اعظم در فرهنگ اسلامي تلقي شود. در مقاله بي‌آن‌كه از خاستگاه انگاره يا سير تحول درك‌ها از آن در گذر زمان بحث شود، شواهد مختلف توجهات مسلمانان به اسم اعظم را مرور، و از خلال نقل حكايت‌ها، اقوال تفسيري، مواعظ اخلاقي و نظريه‌پردازي‌هاي متكلمانه و فيلسوفانه آراء درباره اسم اعظم را در آثار پراكنده بازشناسي و تبيين مي كنيم. چنان‌كه خواهيم ديد، انگاره اسم اعظم در تاريخ طولاني خود در فرهنگ اسلامي از جايگاه كارگزار خدا تا شيوه‌اي سحرگونه براي تصرفات عظيم و كلان در هستي، و از مصاديقي آشكار به مصاديقي پنهان و رازآلود گراييده، و موضوع بحث‌هاي متكلمانه و ايدئولوژي‌هاي مختلف مذهبي گرديده است.