تاريخهاي محلي ناحيه جزيره: گونه شناسي ساختاري و ارزيابي محتوايي

تاريخ موصل ابوزكرياي اَزدي (د 334ﻫ)؛ تاريخ رقّه قُشيري حَرّاني (د 334ﻫ)؛ تاريخ مَيّافارقين ابن ازرق فارقي (د.ح.577ﻫ)؛ و تاريخ اِربل ابن مُستوفي اِربلي (د 637ﻫ) چهار تاريخ محلي بازمانده از ناحيه جزيره در دوره ميانه اسلامي است. در اين مقاله به اين پرسش ها پرداخته مي شود كه اين كتاب ها جدا از «محلي» بودن، ذيل كدام يك از گونه هاي ديگر تاريخ نگاري اسلامي جاي مي گيرند؟ و محتوا و گزارش هاي آن‌ها در چه حوزه هايي حائز اهميت است ؟ از بررسي ساختاري و محتوايي اين چهار كتاب روشن شد: 1. تاريخ موصل «گاه نگاري محليعمومي» استكه افزون بر تاريخ موصل و جزيره، به وفور از تاريخ دوره متأخر اموي و عصر اول عباسي نيز ياد كرده است؛ 2. تاريخ رَقّه «تراجم نگاري طبقاتي» است كه به ذكر احوال«علماء» رقه و جزيره پرداخته، اما درباره جغرافيا و تاريخ اين شهر روايت هاي بسيار كمي دارد 3. تاريخ مَيّافارقين «گاه نگاري محليعموميدودماني» است كه تاريخ محلي مَيّافارقين و جزيره را ذيل تاريخ خلافت و تاريخ دودمان هاي حمداني، مرواني و اَرتُقي روايت كرده است؛ 4. تاريخ اِربل «تراجم نگاري غيرالفبايي» است كه در آن به احوال و آثار شماري از دانشوران و اديبان سده هاي ششم و هفتم هجري پرداخته شده است.