طراحي اركان و شـاخص‌هـاي كمّي براي علوم انسـاني اسلامي مبتني بر تقرير غايت‌گرايانة استاد مطهري از علم ديني و بررسي تأثير آن در تحول علوم انساني

Designing the elements and quantitative indices for Islamic Humanities Based on Master Motahari’s Teleological Exposition of Religious Science, and Investigating Its Effect on the Transformation of the Humanities

اين پژوهش در اين چارچوب نظري مطرح مي‌شود كه طبق تعاليم اسلامي و تصريح دانشمنداني مانند استاد مطهري، علم ديني عبارت است از: يك: علمي مبتني بر مباني اسلامي و توحيدي (ديدگاه مبناگرايانه)؛ دو: علم نافع (ديدگاه غايت‌گرايانه). ملاك نافع‌بودن علم نيز نيازهاي فرد و جامعه اسلامي است. به‌عبارت دقيق‌تر، نافع‌بودن علم را مي‌توان در دو بُعد دنبال كرد: يك: پاسخ به پرسش‌هاي (عمدتاً) فردي؛ دو: حل مسئله‌هاي (عمدتاً) اجتماعي. مسئله اصلي اين پژوهش را مي‌توان چنين تقرير كرد كه اولاً: روش متعارف در مطالعات ارزيابي علوم (به معناي رشته‌هاي علمي دانشگاهي) چيست و چه عيوب و كاستي‌هايي دارد؟ ثانياً: با پذيرش و مبنا قراردادن تقرير غايت‌گرايانه از علم ديني، آيا مي‌توان نافع‌بودن علم را به‌صورت كمّي و عددي نشان داد؟ چگونه؟ با هدف مذكور، در اين مقاله پس از نقد رويكرد غالب در مطالعات ارزيابي علوم كه با عنوان «علم‌سنجي» شناخته مي‌شود، تلاش خواهد شد با الگوگيري از روش ارزيابي دروني مراكز علمي، اركان اصلي و فرعي و شاخص‌هاي قابل‌اندازه‌گيريِ عددي علم ديني طراحي شود. در پايان، تأثير اين نگاه در مطالعات كاربردي علم در مديريت تحول علوم انساني اسلام بررسي خواهد شد.

This study is presented in the theoretical framework according to the Islamic teachings and the affirmation of thinkers such as Master Motahari, a religious science is (1) a science based on the Islamic and monotheistic principles (a foundationalist view), (2) beneficial knowledge (a teleological view). The criterion of being beneficial is the needs of the individual and Muslim community; more precisely, its being beneficial can be followed in two aspects: (1) answering (mostly) individual questions, and (2) resolving (mostly) social problems. The main issue of this study can be exposed as follows: firstly, what are the generally known methods for studies on evaluation of sciences (as academic disciplines) and what defects and shortcomings do they have? Secondly, accepting and underlying the teleological exposition of religious science, is it possible to show its being beneficial quantitatively and numerically? How is it possible? With this goal in mind, in this paper, after reviewing the dominant approach in the evaluation of sciences, known as “scientometrics”, an attempt has been made to design the principal and secondary elements and numerically measurable indicators of religious science by modeling the method of internal evaluation in academic centers. In the end, the effect of this view on the applied studies of science in management of the transformation of Islamic humanities is examined.