بررسي تحليلي تشبيه در روايات تفسيريِ اخلاقي و تربيتي تفسير نورالثقلين

قرآن كريم به عنوان كتابي جاودان و دربردارنده قانون اساسي اسلام، نيازمند تبيين است. براي دسترسي به معارف ناب قرآن، مراجعه به معصوم، به دليل اشراف به تمامي آموزه‌هاي آن، بهترين شيوه است. معصومين(ع)، اين معارف را در قالبهاي مختلف، متناسب با موضوع، بيان فرموده‌اند كه از طريق روايات تفسيري به دست ما رسيده است. موضوعات اخلاقي و تربيتي در زمره مطالبي است كه در ذيل آيات مربوط به آن، با شيوه‌هاي مختلف بيان شده است. يكي از اين اسلوب‌ها استفاده از تشبيه است. زبان اهل بيت(ع) همان زبان رايج در عرف است؛ در زبان عرفي تشبيه ازجايگاه ويژه‌اي برخوردار بوده، عقلا با تشبيه معقول به محسوس و تشبيه حقايق ماوراء طبيعت به امور طبيعي، فرايند تفهيم و تفاهم را سامان مي‌دهند. اين پژوهش كه تنها در روايات تفسيري از تفسير نورالثقلين با محوريّت اخلاق و با روش تحليلي توصيفي صورت گرفته نشان مي‌دهد، روايات تشبيهيِ تفسير مورد نظر، در باب رذائل، به صورت قابل توجهي از روايات تشبيهي در حوزه فضائل، بيشتر است؛ اين مطلب اينگونه قابل تحليل است كه پاك كردن وجود انسان از زشتيها، مقدّم بر كسب نيكيها بوده و تا وجود انسان از آن پاك نشود، آماده اثرپذيري از فضائل، نخواهد بود. همچنين در بخش رذائل، روايات تشبيهي، عمدتاً مربوط به امور باطني است كه دليل آن، مي‌تواند مخفي بودن آثار مخرّبِ آنها باشد. در نهايت مي‌توان گفت استفاده از تشبيه در موضوعات اخلاقي و تربيتي با هدف تبيين بهتر مطلب، تصويرسازي ذهني و اقناع مخاطب، انجام شده تا فهم آن را تسهيل كند.