معرفي يك ژانر كهن: بزمارزم

انواع ادبي در ايران بيشتر با ژانرهاي اروپايي شناخته مي شود و در اين زمينه، اهتمام بسياري از پژوهشگران به انطباق اين ژانرها بر متون فارسي محدود شده است؛ درحالي كه ژانرها ويژگي‌هاي ذاتي ندارند، بلكه متشكل از مجموعه صفاتي هستند كه به‌صورت متراكم در آثار معيّني گرد آمده‌اند. بنابراين در چنين رويكردي، كار محقق بررسي ويژگي هاي ساختاري آثاري است كه «در يك طبقه ژانري» قرار مي گيرند. در اين مقالهبه‌روش توصيفي ـ تحليلي برمبناي رويكرد ژانري و مطالعه روايت شناسي، ويژگي هاي معرِف يك نوع در شش منظومه از قرن پنجم تا يازدهم هجري استخراج و بررسي شده است. براساس داده هاي اين متون، يكي از انواع ادبي فارسي با نام پيشنهادي «بزمارزم» روايتي منظوم از كردار هاي پهلواني و عاطفي قهرمانِ پهلوان و بزرگ بانويي جنگجو در قالب مثنوي است كه با انگيزه عشق زميني دوسويه پديد مي آيد و به پايان مطلوب (وصال/ سلطنت) خاتمه مي يابد. اين نوع از ساختمان روايي، قالب بياني، اركان روايت، شخصيت پردازي، انواع كنش، راوي، مخاطب روايي و شيوه نقل تقريباً مشابهي برخوردار است. باوجود ويژگي هاي ساختاري منحصربه‌فرد، تصور مي‌شود «بزمارزم» يكي از گونه هاي تعريف ناشده شعر كلاسيك فارسي است كه به‌رغم شباهت هاي ظاهري كه شايد با ديگر انواع داشته باشد، مشخصات فرمي و محتوايي خاصي دارد كه آن را از ديگر انواع مشابه متمايز مي كند.