مطالعه تحليلي نقوش هندسي در نگاره خواب ديدن ضحاك در شاهنامه طهماسبي

Analytical study of geometric motifs in Zahak dreaming picture in Tahmasebi Shahnameh

بيان مسئله شاهنامه طهماسبي نسخه خطي نفيسي از شاهنامه فردوسي است كه متعلق به قرن دهم ميلادي است. اين نسخه شامل 258 نگاره از افسانه ها، اسطوره ها، اشعاري حماسي و داستان هاي شاهنامه در 1200 صفحه است كه توسط برجسته ترين نقاشان و خوشنويسان عصر صفويه مصور شده است. نگاره هاي شاهنامه طهماسبي به لحاظ هنري، از ارزش بالايي برخوردارند. نقوش تزييني بسياري در اين نگاره ها به كار رفته است. نقوش تزييني هندسي از بارزترين و عمده ترين اين نقش ها محسوب مي شوند. نگاره خواب ديدن ضحاك يكي از نگاره هاي شاهنامه طهماسبي است كه نقوش هندسي تزييني بسيار زيادي در تركيب بندي هاي متنوع و زيبايي در آن ديده مي شود. جايگاه مهم نقوش تزييني هندسي در تزيينات هنر اسلامي و به ويژه هنر نگارگري ضرورت انجام پژوهش حاضر را ايجاد نموده است. اين كه بيشترين ميزان تكرار نقش هاي هندسي در اين نگاره كدام است؟ سوالي است كه در اين تحقيق به آن پاسخ داده مي شود. هدف شناسايي كمي و كيفي نقوش تزييني و هندسي نگاره خواب ديدن ضحاك به عنوان سندي از اسناد مهم بصري ايراني. روش پژوهش اطلاعات اين پژوهش از منابع كتابخانه اي و اسناد تاريخي است كه با رويكرد كيفي و به شيوه توصيفي- تحليلي ارايه شده است. يافته ها نتايج پژوهش نشان داد كه 26 تركيب هندسي در نگاره خواب ديدن ضحاك، شاهنامه طهماسبي وجود دارد اين تركيب ها از 19 نوع نقش هندسي تشكيل شده اند. در اين بين نقوش هندسي، شش ضلعي منتظم و شمسه شش به ترتيب بيشترين ميزان تكرار را در نگاره مورد مطالعه داشته اند.

Problem definition Tahmasebi Shahnameh is an exquisite manuscript of Ferdowsi Shahnameh which belongs to the tenth century AD. This edition contains 258 paintings of the legends, myths, epic poems and stories of Shahnameh in 1200 pages, illustrated by the most prominent painters and calligraphers of the Safavid era. The paintings of Tahmasebi Shahnameh are of great artistic value and many decorative motifs have been employed in them. The geometric decorative motifs are considered as the most prominent and common ones in these paintings. The painting of Zahak dream is one of the drawings of this Shahnameh in which many decorative geometric motifs can be observed in various and beautiful compositions. The important place of geometric decorative motifs in Islamic art decorations, especially painting, has been the main concentration of the present research. It has been attempted to answer the question that what is the maximum number of repetitions of geometric motifs in this drawing? Objective The present study aims to quantitatively and qualitatively identify the decorative and geometric patterns of Zahak dream painting as an important Iranian visual documents. Research method The required information has been collected from library sources and historical documents and have been presented with a qualitative approach and in a descriptive-analytical manner. Resulte The present results indicated that a number of 26 geometric compositions are present in Zahak dream painting of Tahmasebi Shahnameh. These compositions are composed of 19 types of geometric patterns, among which, the geometric patterns, regular hexagons and sun sixes met the highest amount of repetition in the studied drawing, respectively.